Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

Qisqacha xulosalar 
Har bir tijorat banki faoliyatining asosiy maqsadi bank daromadlarini oshirib 
xarajatlarni kamaytirgan holda, maksimal foyda olishdir. Yuqori daromad olish oʻz 
navbatida, banklar olib boradigan operatsiyalarining risk darajasini oshiradi, 
chunki risk darajasi qancha past boʻlsa, foyda olish ehtimoli ham qisqaradi.
Bankning asosiy faoliyati bank operatsiyalarini amalga oshirish va 
mijozlarga bank xizmatlarini koʻrsatish hisoblanadi. Daromad keltiruvchi boshqa 
faoliyatlar esa, boshqa daromadlar hisoblanadi.
Daromad manbalarini barqaror va nobarqarorga ajratish mumkin. Mijozlarga 
har xil xizmatlar koʻrsatish daromadning barqaror manbasi hisoblanadi. 
Nobarqaror esa, moliyaviy bozordagi operatsiyalaridan, shuningdek, bankning 
qoʻshimcha faoliyatidan keladigan daromadlar hisoblanadi.
Odatda, yalpi daromad tarkibida quyidagi daromad guruhlarini ajratishadi: 
operatsion daromadlar; bankning qoʻshimcha faoliyatidan daromadlar; boshqa 
daromadlar.
Tijorat banklari daromadlari strukturasida katta ulushga ega boʻlgan asosiy 
faoliyatdan daromadlar, operatsion daromadlar deyiladi. Operatsion daromadlar, 
oʻz navbatida, foizli va foizsiz daromadlarga boʻlinadi.
Bank faoliyati daromadining asosiy qismi foizli daromadlardan keladi. 
Yaʻni, oʻz mablagʻlari va jalb qilingan mablagʻlarni pullik joylashtirishdan 
olinadigan daromadlar. 

---

266 
Nobank xizmatlardan bu daromadlarni komission daromad deyiladi.
Xizmatlarga toʻlov komission mukofot koʻrinishida olinadi. Komission
mukofot hamma bajariladigan operatsiya yoki shartnoma summasidan foiz
koʻrinishida oʻrnatiladi. Qoʻshimcha faoliyatdan daromadlar bank daromadlari
tarkibida shunchalik katta ulushga ega emas.
Banklar asosiy va qoʻshimcha faoliyat daromadlaridan tashqari, boshqa
daromadlar kategoriyasiga kiruvchi daromadlar ham oshishi mumkin. Ular:
jarima, penyalar, mijozlardan olinadigan jarimalar; ortiqcha tushumlarning 
kassaga tushishi; zahira summasini qayta tiklash; hisobot yilida tushgan yoki 
aniqlangan-oʻtgan yilgi daromadlar; daromadga soliq ortiqcha toʻlaganligi
uchun budjetdan mablagʻ qaytarish va boshqalar. 
Bu daromadlar mohiyatan tasodifiy yoki bankning hisobot davrida 
«Ishlab topilmagan» hisoblanadi. Ular, odatda, kelasi davrga daromad rejasi 
tuzilganda hisobga olinmaydi. 
Bankning daromadliligi, birinchi navbatda, xarajatlarni kamaytirishga
bogʻliq. Bank ishi texnologiyasidagi muvaffaqiyatlar joriy xarajatlarni 
kamaytirishga imkon beradi. 
Xarajat – bu pul vositasini ishlab chiqarish (bank) va noishlab 
chiqarish (nobank) faoliyatlariga ishlatish (xarajat qilish) tushuniladi. 
Bank xarajatlari tarkibi: foizli xarajatlar, foizsiz xarajatlar, operatsion 
xarajatlardan iborat. 
Bank daromadlarining 2/3 qismi foizli xarajatlarga, berilgan kreditlar 
boʻyicha yoʻqotishlarni qoplash soliqlarni toʻlash kutilayotgan foyda va
sarmoyaning oʻsishiga sarflanadi.