Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

§ 16.1. Moliya bozori va uning segmentlari 
§ 16.2. Elektron pul bozori tushunchasi va unda toʻlovlarni amalga oshirish 
tartibi 
§ 16.3. Elektron pullar muomalasini boshqarish usullari 
 
§
 
16.1. Moliya bozori va uning segmentlari 
Moliya bozori – bu moliyaviy xizmatlar taklif etiladigan bozordir. 
Moliya bozorining quyidagi segmentlari mavjuddir: 
- ssuda kapitallari bozori; 
- valyuta bozori; 
- qimmatli qogʻozlar bozori; 
- sugʻurta bozori; 
- lizing bozori. 
Ssuda kapitallari bozorida kredit resurslari oldi-sotdi qilinadi. Ssuda 
kapitallari bozorining oʻzi 2 ta segmentga ega: 
1. Qisqa muddatli pul bozori; 
2. Kapital bozori 
Valyuta bozorida turli xil valyutalar oldi-sotdi qilinadi. 
Qimmatli qogʻozlar bozorida qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi qilinadi. 
Sugʻurta bozorida sugʻurta xizmatlari taklif etiladi. 
Lizing bozorida lizing kompaniyalari va tijorat banklari tomonidan lizing 
xizmati taklif etiladi. 
Moliya bozorining emitentlarini quyidagi belgilarga asosan tasniflash 
mumkin: 
1. Tashkiliy-huquqiy shakli boʻyicha: davlat organi, turli mulkchilik asosidagi 
yuridik shaxs. 

---

220 
2. Faoliyat yoʻnalishi boʻyicha: davlat, xalqaro va nodavlat moliyaviy 
institutlar va nomoliyaviy tashkilotlar. 
3. Moliyaviy instrumentlari boʻyicha: davlat, munisipal, xalqaro va nodavlat 
(korporativ) instrumentlar chiqaruvchi tashkilotlar. 
4. Emission siyosati boʻyicha: davlatning iqtisodiy siyosatini (monetar, 
budjet-soliq) yurituvchi vakolatli tashkilotlar, xalqaro iqtisodiy siyosatni yurituvchi 
tashkilotlar, investitsion siyosat (strategik, portfel, xorijiy investorlarga qaratilgan 
siyosat) yurituvchi tashkilotlar. 
5. Milliyligi boʻyicha: rezidentlar va norezidentlar. 
6. Emission potensiali boʻyicha: katta, oʻrta va kichik hajmda moliyaviy 
instrumentlarni chiqaruvchi tashkilotlar. 
7. Imidji va riski boʻyicha: yuqori, oʻrta va kamnufuzli va riskli tashkilotlar. 
8. Moliyaviy instrumentlarining jalbdorliligi boʻyicha: yuqori, oʻrtacha va 
kam jalbdor emitentlar. 
Investorlarni quyidagi belgilarga asosan tasniflash mumkin: 
1. Tashkiliy-huquqiy shakli boʻyicha: davlat tashkiloti (davlat boshqaruvi va 
hokimiyati organi), turli mulkchilik asosidagi yuridik shaxslar, jismoniy shaxslar 
(fuqarolar va vaqtinchalik fuqarolik xuquqiga ega emaslar). 
2. Faoliyat yoʻnalishi boʻyicha: individual va institusional boʻlgan davlat, 
xalqaro va nodavlat moliyaviy institutlar va nomoliyaviy tashkilotlar, jismoniy 
shaxslar. 
3. Investitsion vositalari boʻyicha: pul, valyuta, kredit, mulk, tovar-xom-
ashyo, qimmatli qogʻozlar va h.k. resurslariga ega boʻlgan investorlar. 
4. Investitsion siyosati boʻyicha: davlatning iqtisodiy siyosatini (monetar, 
budjet-soliq) yurituvchi vakolatli tashkilotlar, xalqaro iqtisodiy siyosatni yurituvchi 
tashkilotlar, investitsion siyosat yurituvchi shaxslar. 
5. Milliyligi boʻyicha: rezidentlar (ichki) va norezidentlar (tashqi). 
6. Investitsion potensiali boʻyicha: katta (institusional, strategik), oʻrta va 
kichik (minoritar) hajmda investitsiyalarni yoʻnaltiruvchilar. 
7. Riski boʻyicha: yuqori, oʻrta va kam riskli investorlar. 

---

221 
8. Strategiyasi boʻyicha: agressiv, konservativ va ularning gibridiga 
asoslangan investorlar. 
9. Investitsiyalar turlari boʻyicha: portfel, toʻgʻri investitsiyalar qiluvchi 
investorlar. Portfelli investorlar spekulyativ-portfel va strategik-portfel turida 
boʻlishi mumkin. 
10. Investitsiya muddati boʻyicha: qisqa, oʻrta va uzoq muddatli investorlar.