Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

 
 
Qisqacha xulosalar 
Bazel Qoʻmitasining Konsultativ xati asosida taqdim etilgan roʻyxatda 
risklarning 9 ta turi mavjud: kredit riski; operatsion risk; huquqiy risk; sugʻurta 
riski; transfert riski; bozor riski; foiz riski; likvidlilik risk; reputasiya riski. 
Xalqaro bank amaliyotida kredit riski darajasini baholashda Xalqaro 
tiklanish va taraqqiyot banki ekspertlari tomonidan ishlab chiqilgan quyidagi 
koʻrsatkichlardan keng foydalaniladi: kreditlardan koʻrilgan zararlarni qoplashga 
moʻljallangan zahira ajratmalari darajasi; muddati oʻtgan kreditlarning moʻtadil 
darajasi; muddati oʻtgan kreditlarning yoʻl qoʻyish mumkin boʻlgan chegaraviy 
darajasi; 

---

217 
Bazel qoʻmitasining ishlab chiqilgan ―Foiz stavkalari risklarini boshqarish 
prinsiplari‖ nomli hujjatida foiz riskini yuzaga keltiruvchi 4 omilning mavjudligi 
eʻtirof etilgan: baholarning oʻzgarish riski; daromadlilikning oʻzgarishi; bazis riski; 
opsionlar bilan bogʻliq boʻlgan risklar. 
Hozirgi davrda taraqqiy etgan mamlakatlarning tijorat banklari tomonidan 
foiz riskini baholashda quyidagi usullardan foydalanilmoqda: 
Aktivlar va passivlar oʻrtasidagi farqni tahlil qilish usuli; (GEP usuli), 
dyuratsiya usuli; imitasion modellashtirish usuli; statistik tahlil usullari. 
Kredit risklari tarkibiga kuyidagilarni kiritish mumkin: kreditni oʻz vaqtida 
qaytarmaslik bilan bogʻlik risk; likvidlilik riski (toʻlovlarning muddatida 
oʻtkazmaslik); kreditni taʻminlash bilan bogʻliq risk; qarz oluvchining 
ishbilarmonligi bilan bogʻliq risklar; kapitalning tarkibiy qismi bilan bogʻliq 
risklar. 
Kredit risklarini baholashning besh asosiy oʻlchovi mavjud: reputatsiya; 
imkoniyatlar; kapital; shart-sharoitlar; garov. 
Tijorat banklari faoliyatidagi kredit riskini boshqarishda kredit portfelini 
diversifikatsiya qilish, kreditlardan koʻriladigan zararlarni qoplashga moʻljallangan 
zahiralar tashkil etish va limitlar belgilash usullaridan keng foydalaniladi. 
Valyuta riskini boshqarishda tijorat banklarining ochiq valyuta pozisiyalarini 
qisqartirishga alohida eʻtibor qaratiladi. 
Limit oʻrnatishning asosiy sababi, vakolatli banklarning valyutaviy risklarini 
kamaytirishdir. 
Bazel-II standartida operatsion risk boʻyicha kapitalning yetarliligini 
hisoblash uchun uch usuldan foydalanish tavsiya etilgan: bazaviy indikativ usuli; 
standartlashtirilgan usul; kengaytirilgan usuli.