Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

 
§
15.3. Bank risklarini boshqarish usullari 
Tijorat banklari faoliyatidagi kredit riskini boshqarishda kredit portfelini 
diversifikatsiya qilish, kreditlardan koʻriladigan zararlarni qoplashga moʻljallangan 
zahiralar tashkil etish va limitlar belgilash usullaridan keng foydalaniladi. 
Xalqaro bank amaliyotida umumeʻtirof etilgan mezonga koʻra, tijorat banklari 
kreditlarining 25 foizdan ortiq qismini bitta tarmoqda toʻplanib qolishi mumkin 
emas. 
Valyuta 
riskini 
boshqarishda 
tijorat 
banklarining 
ochiq 
valyuta 
pozitsiyalarini qisqartirishga alohida eʻtibor qaratiladi. Tijorat banklarining valyuta 
faoliyatlarini tartibga solishda ochiq valyuta pozitsiyasini yuritilishi haqidagi 
hisobot muhim oʻrin tutadi. Bu hisobotning tahlil qilishning zarurati Markaziy 
bank tomonidan respublikadagi mavjud vakolatli banklarning valyutaviy risklarini 
kamaytirishga qaratilgan siyosati bilan izohlanadi. Chunki, Markaziy bank 
tomonidan vakolatli banklarga chet el valyutasi bilan bogʻliq operatsiyalarga limit 
oʻrnatiladi. Bu tartib boʻyicha bankning oʻz mablagʻlariga nisbatan 20 foizgacha 
valyuta sotib olishi va sotishiga ruxsat bor. Bir valyuta turi boʻyicha bu koʻrsatkich 
5 foiz qilib belgilangan. Limit oʻrnatishning asosiy sababi, vakolatli banklarning 
valyutaviy risklarini kamaytirishdir. Chunki, vakolatli banklar barcha aktivlarini 
chet el valyutalariga qoʻysa va bu valyutalarning kursi jahon valyuta bozorida 

---

213 
tushib ketsa, bank aktivlari kamayishi va hatto, bank bankrot boʻlishi mumkin (bu, 
oʻz navbatida, mamlakat iqtisodiyotini sekin-astalik bilan inqirozga yuz tutishiga 
zamin yaratadi). Shuning oldini olish maqsadida, bu limit barcha vakolatli banklar 
uchun joriy qilingan. 
Bazel-II standartida operatsion risk boʻyicha kapitalning yetarliligini 
hisoblash uchun uch usuldan foydalanish tavsiya etilgan. Birinchi usul - bazaviy 
indikativ usuli, ikkinchi usul – standartlashtirilgan usul, uchinchi usul esa, 
kengaytirilgan usul hisoblanadi. Mazkur usullar boʻyicha hisoblangan kapitalning 
yetarlilik koeffitsiyentlari bir-biridan sezilarli darajada farqlanadi. Shu sababli, 
fikrimizcha, Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki mavjud uch usuldan birini 
tanlab olishi va respublikamiz tijorat banklarining barchasida operatsion risk 
boʻyicha kapitalning yetarliligi ana shu usulda hisoblanishi lozim. Kapitalning 
yetarliligini hisoblashning kengaytirilgan usulini respublikamiz bank amaliyotida 
qoʻllash uchun sharoit mavjud emas. Chunki ushbu usul banklarning oʻzlari ishlab 
chiqqan reyting baholash natijalariga asoslanadi. Respublikamiz banklarida esa, 
operatsion riskni baholashning reyting usuli mavjud emas. 
Bazaviy indikativ yondashuvga koʻra: