Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

16.2. 1-rasm. Virtual kartalarning oʻziga xos jihatlari
Mobil pullar – termini oʻz mohiyatiga koʻra, mobil telefon vositasi orqali, 
ixtiyoriy kiritilgan va tugatilgan moliyaviy tranzaksiyalardir. Mobil pullar orqali 
taklif etiladigan xizmatlar turli shaklda boʻlishi mumkin. Bu xizmatlar 
quyidagilarni oʻz ichiga oladi: 

Mobil toʻlov; 

Mobil banking; 

Mobil oʻtkazmalar. 
Mobil pullar mobil tijorat uchun moʻljallangan vosita hisoblanadi. 
Banking – offlayn tizimida bank kartalari hamda hisob-raqamlarini 
boshqarish xizmati, barcha turdagi moliyaviy hujjatlar bilan ishlash imkonini 
beradi. Oldingi maʻlum boʻlgan Bank-Mijoz xizmatining evolyutsion rivojlanishi 
natijasi hisoblanadi. Elektron raqamli imzo shifrlash mexanizmiga ega bank serveri 
bilan bogʻlangan holatda mijozlik komponentlarini avtomatik yangilashni 
taʻminlaydi, jamoa boʻlib ishlash imkonini yaratadi hamda buxgalteriya dasturlari 
bilan oʻzaro aloqada ishlash imkoniyatini beradi. 
Virtual kartalarning oʻziga xos jihatlari
Kartochkani olish qulayligi
Elektron tijoratdan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish
Xavfsizlik
Anonimlik
Elektron tijoratdan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish

---

226 
 
Banking tizimi ―yirik‖ hamda ―nozik‖ mijozlarga moʻljallangan tizimlarga
boʻlinadi. Oxirgi yillarda banklar chakana xizmatlarining 
 
 
 
 
 
 
 
16.2. 2-rasm. Mobil pullar orqali taklif etiladigan xizmatlar turlari
shakli ―nozik mijozlar‖ uchun moʻljallangan boʻlish tarafdori
boʻlishmoqda, 
chunki Internet-bankingda mijozlar har qanday internet tarmogʻiga ulangan 
kompyuter yordamida maxsus dasturiy taʻminot oʻrnatmasdan turib ham ishlash 
imkoniyatiga ega boʻladilar. ―Yirik mijoz‖ esa koʻproq yuridik shaxslar bilan 
ishlash uchun qulay hisoblanadi. 
Mobil ye-banking – bank kartalari yoki hisob-raqamlarini planshet, 
smartfonlar orqali boshqarish hisoblanadi va onlayn tizimida ishlaydi. Barcha 
turdagi moliyaviy hujjatlar bilan ishlash imkonini beradi. Mobil ye-banking tun-u 
kun ishlaydi, tezkor va mijozlarning elektron banking xizmatlar ispektoridan toʻliq 
funksiyada foydalanishni taʻminlaydi. Ushbu xizmat turining tarkibida yana bir 
Мобил транзакция платформаси 
 
USSD 
WAP 
SMS (Илова) 
NFC 

---

227 
nechta turli xil nomlar bilan qayd etiladigan, faqatgina ayrim cheklangan 
imkoniyatlar bilangina bir nechta boshqa bank xizmatlari ham mavjud. Masalan, 
Java-banking, STK-banking, Phone-banking va shu kabi boshqa tizimlar. 
Yuqorida sanab oʻtilgan tizimlarga oʻxshash va elektron toʻlovlarni amalga 
oshirish uchun moslashtirilgan toʻlov tizimlarini koʻplab keltirish mumkin. Ushbu 
tizimlarni rivojlanishida elektron tijoratning ahamiyati katta. Uning yildan yilga 
rivojlanishi yangidan yangi chakana toʻlov tizimlarini joriy qilinishida zamin 
yaratmoqda.
Xalqaro amaliyotda Internet tarmogʻida deyarli barcha sohalardagi xoʻjalik 
yurituvchi subyektlar oʻrtasida ishchan munosabatlarni amalga oshirish, aholining 
keng qatlamlariga Internet tarmogʻi orqali tovarlarni sotish hamda isteʻmolchilar 
oʻrtasida tovarlar va xizmatlar bilan tarmoqda almashishga xizmat qiluvchi oldi-
sotdi turlari keng tarqalgan hisoblanadi.