Samarqand iqtisodiyot va servis instituti “bank-moliya xizmatlari” fakulteti bi-110 gurux talabasining

SHOTLANDIYA BANK TIZIMI
SBHA-55 Tursunov Abbos

Шотландия банк тизими бошқа давлатларда амал қилаётган тизимдан ўзига хос томонлари билан ажралиб туради. У ўз таркибига банклар ўртасида кескин рақобатни ва ўзаро банкноталарни қоплашнинг мунтазам амалиётига қаттиқ амал қилиниши; ҳафтада икки марта банкноталарнинг алмашиниши содир бўлган ва баланс ўша жойнинг ўзида чиқарилган. Банк бўлимларни очиш тизими фаолиятнинг энг бошланишида ўзлаштирилган эди, депозит бизнесини ва кредит инструментлари интенсив ва бошқа давлатларга нисбатан баланд ривожланиши йўлга қўйилган эди.

Шотландия банк тизими
Агар Бирлашиш тўғрисидаги қонун (Union Act) ўн йилдан ошиқ муддатга кеч қолиб қабул қилинмаганда эди, Англия Банки ўрнида бирлашган Англия ва Шотландия Банки тузилган бўлар эди. Аммо Шотландия да банк соҳасининг ривожланиши ихтиёрий тартибда амалга ошмоқда. Бошланишида у жойда банкларга рухсат бериш концепцияси амалда устувор турар эди. Шотландия Банки (Bank of Scotland), Англия Банки таъсис этилган муддатдан бир йил кейин, яъни 1695 йилда Шотландия савдогарлари гуруҳи томонидан тузилган, Шотландия Парламенти унга топширган махсус имконга мувофиқ, 21 йил давомида монопол ҳуқуқга эгалик қилган.

• Қачонки 1716 йили унинг монопол ҳуқуқининг амал қилиш муддати охирига етганда, Банк тиш тирноғи билан курашди, лекин рақобат келажагига муваффақиятсиз қаршилик кўрсатди ва 1727 йилда иккинчи чартер Шотландия нинг Қироллик Банкига (Royal Bank of Scotland) топширилди.

Банк энг аввало ўз бўлимини эксперимент тариқасида туза бошлади, бундан ташқари муомалага номинал қиймати бор йўғи бир фунт бўлган банкнотани чиқарди.

• Шотландияда акционерлик жамиятларига банк фаолияти билан шуғулланиш учун ҳеч қанақанги тўсиқ йўқ эди, агар акционерлар банк қарзи учун чегараланмаган жавобгарликни ўзларига қабул қилишга тайёр бўлсалар, аммо давлатда чартер ҳуқуқига эга бўлмаган

Банкнинг чартер олиш йўли билан рўйҳатдан ўтиши ўта зарур эди, бу шунинг учун зарур эдики, шунинг билан банк масъулияти чекланган ҳуқуқига эга бўларди.

Шундан кейин, битта, охирги чартер 1746 йилда Британиянинг Льняной Компания (British Linen Company)сига берилган. Барча қолган банклар одатдаги қонунларга мувофиқ таъсис этилган эти. Ҳеч қанақа ҳамкорларни сонини чегаралаш амалиёти йўқ эди, банк иши ривожланишининг бошлангич босқичидаги унчалик катта бўлмаган даврдаги сувистеъмолликдан кейин, бизнес йирик ва молиявий жиҳатдан кучлик акционерлик компаниялари қўлига ўтди. 1772 йили, банкнота эмиссиясининг ошиқчалиги натижасида содир бўлган Эйр Бэнк (Air Bank)нинг банкротлиги, ўнчалик катта бўлмаган банкларга аҳолининг ишончини йўқотди, уларнинг ўрнига акционер банклар ҳамда катта капитал ресурсига эга бўлган хусусий банклар пайдо бўлдилар.

1826 йилга келиб Шотландия да учта чартер банклар (24 бўлими) билан бир қаторда, яна 22 та акционер банклар (97 бўлими) билан ва 11 та хусусий банклар фаолият юритган, ўша пайтда Англияда акционер банкларни тузишга рухсат берадиган қонунлар қабул қилинган эди. Англия Банки ҳали биронта ҳам бўлимини таъсис этмаган эди. Шотландия банк бизнеси тарихида бор-йўғи битта сезирарли омадсизлик – Эйр Бэнк банкротлиги содир бўлганди ва аҳолини жами кўрган зиёни 36 000 фунт доирасида баҳоланган эди.

• 1826 йилга келиб Шотландия да учта чартер банклар (24 бўлими) билан бир қаторда, яна 22 та акционер банклар (97 бўлими) билан ва 11 та хусусий банклар фаолият юритган, ўша пайтда Англияда акционер банкларни тузишга рухсат берадиган қонунлар қабул қилинган эди. Англия Банки ҳали биронта ҳам бўлимини таъсис этмаган эди. Шотландия банк бизнеси тарихида бор-йўғи битта сезирарли омадсизлик – Эйр Бэнк банкротлиги содир бўлганди ва аҳолини жами кўрган зиёни 36 000 фунт доирасида баҳоланган эди.

яна 22 та акционер банклар (97 бўлими) билан ва 11 та хусусий банклар фаолият юритган
ўша пайтда Англияда акционер банкларни тузишга рухсат берадиган қонунлар қабул қилинган эди
1826 йилга келиб Шотландия да учта чартер банклар (24 бўлими) билан бир қаторда,
ШОТЛАНДИЯ КУРОЛЛИК БАНКИ
ШОТЛАНДИЯ БАНКИ
АНГЛИЯ БАНКИ
Ӽозирги кунда Шотландияда 3та йирик банклар банкноталар чикариш ӽуқуқига эга. Улар қуйидагилар:

ШОТЛАНДИЯ ҚУРОЛЛИК БАНКИ (THE ROYAL BANK OF SCOTLAND)- ШОТЛАНДИЯНИНГ ЭНГ ЙИРИК ТИЖОРАТ БАНКЛАРИДАН БИРИ БӮЛИБ, БРИТАНИЯ БАНКЛАРИ ИЧИДАН ИККИНЧИ Ӯринда туради. 1727 йилда ташкил этилган. Шотландиянинг учта эмиссия банкларидан бири Ӽисобланади.

Ӽозирги кунда ШОТЛАНДИЯ ҚУРОЛЛИК БАНКИ (THE ROYAL BANK OF SCOTLAND) купгина мамлакатларда Ӯзининг шӮбалари, флиалларига эга. Шу жумладан, Россия, Қозокистон, Белоруссия ва бошҚа европа мамлакатларида бор.

Ӽозирги кунда ШОТЛАНДИЯ ҚУРОЛЛИК БАНКИ (THE ROYAL BANK OF SCOTLAND) купгина мамлакатларда Ӯзининг шӮбалари, флиалларига эга. Шу жумладан, Россия, Қозокистон, Белоруссия ва бошҚа европа мамлакатларида бор.

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ