Samarqand davlat universiteti voris ahrorov menejment va marketing

4. Boshqaruv psixologiyasining predmeti va vazifalari. 
Ko‘rib o‘tganimizdek, boshqaruv psixologiyasi boshqaruv maqsadi 
va vazifalarni amalga oshirish davomida boshqaruv subyekti va obyekti 
o‘rtasida yuzaga keluvchi munosabatni talqin etadi. Mazkur munosabat 
tizimining tashkiliy qismlari o‘zaro itoatdaligi bilan xarakterlanadi.
Tizim ichida amal qiluvchi itoat tamoyili boshqaruv fanida 
subordinasiya deb ataladi va bu ibora orqali tizimning markazlashganligi 
1
Базаров Т.Ю. Управление персоналом. М., 2002 

---

15 
nazarda tutiladi. Subordinasiyadan kelib chiquvchi munosabatlar tashkilot 
xodimlari xulqida itoat va ijro etish shakllarini nazarda tutadi. Ammo, 
boshqaruv amaliyoti nafaqat rahbariyat va itoatdagi xodimlar munosabati, 
balki bir darajada turuvchi va toifasi jihatidan barobar tashkilot a’zolari 
o‘rtasidagi munosabatlarni ham o‘rganadi. 
Tizimning bunday qismlari o‘rtasidagi munosabatlarni o‘zaro 
muvofiqlashtirish, ular o‘rtasidagi hamjihatlik shakllarini yanada 
mukammallashtirish koordinasiya tadbirlarida namoyon bo‘ladi.
Boshqaruvdagi subordinasiya va kordinasiya munosabatlari tashkilot 
miqyosidagi vertikal va gorizontal aloqalarni ajratish zaruratini tug‘diradi. 
Demak, vertikal aloqalar o‘zaro itoatdagi xodimlar o‘rtasida yuzaga 
keluvchi munosabatlardan iborat bo‘lsa, gorizontal aloqalar o‘zaro 
koordinasiyani, ya’ni tizimning teng va mustaqil qismlari o‘rtasidagi 
munosabatlarni nazarda tutadi. Bundan tashqari, boshqaruv munosabatlari 
o‘zining rasmiy va norasmiy ko‘rinishiga ham ega.
Rasmiy munosabatlar xizmat majburiyatlariga asoslanadi, norasmiy 
munosabatlar esa tashkilot miqyosida xizmat qiluvchi xodimlar o‘rtasidagi 
ixtiyoriylik va o‘zaro xohishga tayanadi. Shu munosabat bilan, boshqaruv 
psixologiyasinig asosiy vazifalaridan biri yuqorida ta’kidlangan 
munosabatlarni yanada mukammallashtirishdan iboratdir.
Boshqaruv psixologiyasining boshqa turkum vazifalari boshqaruv 
metodlarini shakllantirish bo‘lib, ushbu tadbir tashkilotning samarali 
faoliyatini ta’minlash maqsadidagi ta’sir etish imkoniyatlarini ishlab 
chiqishdan iboratdir Tashkilot personaliga ta’sir etish uslublarini uch 
guruhga bo‘lamiz: ma’muriy, moddiy va ma’naviy shakllarda ta’sir etish. 
Bularning har birida ma’lum psixologik mazmun namoyon bo‘ladi va 
boshqaruv psixologiyasi, fan sifatida, bu choralarning xodimga 
ta’sirchanlik imkoniyatini tadqiq etadi.
Bunday ta’sir etish tadbirlari orasida xodimlarni motivasiyalash, 
ya’ni bajaradigan mehnatga ishtiyoq uyg‘otish masalasiga katta e’tibor 
qaratiladi. Boshqaruv obyektiga ta’sir etish uslublariga ko‘ra, uning 
bevosita va bavosita ta’sir shakllari ajratiladi.
Boshqaruv psixologiyasi fanidagi asosiy tushunchalardan biri, 
boshqaruv subyekti va obyekti masalasidir. Bevosita boshqaruv jarayonini 
ko‘z oldimizga keltirsak, boshqaruv subyekti sifatida rahbarni, obyekt 
tarzida esa xodimni va mehnat jamoasini tasavvur etishimiz mumkin.
Biroq, rahbar o‘z faoliyatini tashkil etishi va o‘z-o‘zini boshqarishi 
uni nafaqat boshqaruv subyekti, balki obyekt sifatida ham tushunish 
zaruratini qo‘yadi. Rahbarning kasbiy mukammallashuvi, o‘z-o‘zini 

---

16 
boshqarish malakalarini egallashi, tashkilot va xodimlar boshqaruvidagi 
asosiy mavzulardan biriga aylanadi.
Yuqoridagi 
fikrlardan 
kelib 
chiqqan 
holda, 
boshqaruv 
psixologiyasining predmeti sifatida, boshqaruv jarayonidagi inson faoliyati 
qabul qilinadi