Bog'liq YAMAN XX ASR OXIRI XXI ASR BOSHLARIDA TAYYORI
1.2. 1918-1990 yillarda Yaman. Shimoliy Yaman mag‘lubiyatga uchraganidan keyin 1918 yilda mustaqillikka erishdi .Usmonli imperiyasi davrida birinchi Jahon urushida uning shimoldagi va janubdagi protektoratlarga bo‘lgan da’volar 1920-yillarda yangi Saudiya davlati tomonidan egallab olinishi va janubda Britaniyaning ustunligini davom ettirishi tufayli amalga oshmadi. 1934 yilda Yaman Imomi Yahyo buyuk Britaniya va Saudiya Arabistoni bilan shartnomalar imzoladi, ammo davlat chegaralari aniq belgilanmagan.
1948 yilda Imom Yahyo konservatizm va qat’iy boshqaruv uslubiga qarshi bo‘lgan bir guruh muxolifatchilar tomonidan o‘ldirildi. Klan ichidagi kurashdan so‘ng uning o‘rnini o‘g‘li Ahmad egalladi. 1956 yilda Ahmed Misr, Suriya va Saudiya Arabistoni bilan harbiy ittifoq tuzdi va yordam uchun Sovet Ittifoqiga murojaat qildi. 1958 yilda Yaman Birlashgan Arab Respublikasi (Misr va Suriya) bilan konfederatsiyaning bir qismiga aylandi, u 1961 yilda tarqatib yuborildi. Shunga qaramay, Misrdagi Gamal Abdul Nosir rejimi Yaman imomi nomigagina ittifoqchisi bo‘lib, uni qo‘llab-quvvatlashdan uzoq edi. Ko‘p o‘tmay, Yaman qurolli kuchlari Imom hokimiyatiga qarshi chiqish markaziga aylandi.
Imom Ahmad vafotidan va uning o‘g‘li Muhammad Al-Badr 1962 yil sentyabr oyida taxtga o‘tirgandan keyin bir necha kun ichida polkovnik Abdulloh Al-Salal boshchiligidagi bir guruh ofitserlar Sanaada hokimiyatni egallab olishdi va Yamanni respublika deb e’lon qilishdi. Saudiya Arabistoni tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan Shimoliy-Sharqiy qabilalarning aksariyati eron atrofida to‘planishdi, mamlakatning g‘arbiy va Janubiy mintaqalari esa Misr qo‘shinlari tomonidan qo‘llab-quvvatlangan Respublikachilar tomoniga o‘tdilar. Misr mag‘lub bo‘lganidan keyin olti kunlik urush 1967 yilda Isroil bilan Misr qo‘shinlari Yamandan olib chiqildi va Saudiya Arabistoni mamlakat ishlariga aralashishni to‘xtatishga rozi bo‘ldi. As-Salal o‘z lavozimidan olib tashlandi va Aba ning yangi prezidenti ar-Rahmon al-Aryaniy qo‘llab-quvvatlash uchun Sssr ga murojaat qildi.
Bunga javoban Saudiya Arabistoni monarxistlarga yordam ko‘rsatishni davom ettirdi. Yaqinda monarxiya tarafdorlari tomonidan Sanaani qo‘lga kiritish imkoniyati Sssrni shaharni qutqarish uchun havo ko‘prigini tashkil etishga majbur qildi. Sssrni mintaqa ishlariga yanada ko‘proq jalb qilishni istamagan Saudiya Arabistoni imomga yordamni to‘xtatdi. Imom lavozimidan ozod qilindi va Respublikachilar Shimoliy Yamanning aksariyat hududlari ustidan o‘z vakolatlarini o‘rnatdilar. 1970 yil aprel oyida mamlakatda fuqarolar urushi tugadi – sobiq monarxistlar hukumatda bir nechta o‘rinlarni egallagan bitim imzolandi.
1974 yilda polkovnik Ibrohim al-Hamdi boshchiligidagi bir guruh ofitserlar hokimiyatni qo‘lga olishdi. Mamlakatda to‘la hokimiyat harbiylar tomonidan tuzilgan qo‘mondonlik Kengashiga o‘tdi. 1977 yilda al-Mahdiy o‘ldirilgan, uning o‘rnini polkovnik Ahmad Al-Hoshimiy egallagan, u 1978 yilda bomba portlashida vafot etgan. Podpolkovnik Ali Abdulloh Solih yangi prezident bo‘ldi. Shunisi e’tiborga loyiqki, rahbariyatning har bir o‘zgarishi bilan aksariyat fuqarolik texnokratlari o‘z lavozimlarini saqlab qolishdi va masalan, bosh vazir lavozimi muntazam ravishda al-Aryaniydan Abd Al-Aziz Abd al-G‘ani va orqaga o‘tdi.
Al-Hoshimiy davrida asosan maslahat funksiyalariga ega bo‘lgan ta’sis Xalq yig‘ilishi chaqirildi. Uning deputatlarining aksariyati harbiylar tomonidan tayinlangan. Muxolifat kuchlari NDR tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan chap Milliy demokratik Front (NDR) doirasida birlashdilar. 1982 yilda ta’sis Xalq Assambleyasi ko‘proq vakillik organiga, umumiy Xalq Kongressiga aylantirildi, unda 70% deputatlar saylandi, qolganlari esa muxolifat tomonidan tayinlandi. Mahalliy kengash saylovlari 1985 yilda bo‘lib o‘tdi, bu 1988 yilda milliy saylovlarni tayyorlashda yana bir qadam bo‘ldi. Solih aholining aksariyat qismini qo‘llab-quvvatladi va ikki yildan so‘ng NDRINING yarga kirishi yangi hukumatning g‘alabasi sifatida qabul qilindi.
