Samarqand davlat universiteti tarix fakulteti arxeollogiya yo’nalishi 104-guruh talabasi ko`charov habibning “arxeologiyaga kirish” fanidan mustaqil ishi

Ilk tosh asri
Mudofaa inshootlari – o’t ochish, jang maydonini kuzatish va qo’shinlarni boshqarish, shaxsiy tarkib, jangovar texnika va transport vositalarini qimoya qilish singari tadbirlar uchun mo’ljallangan inshootlar tushuniladi. Mudofaa inshootlariga turli tipdagi okoyalar, transheyalar, o’t ochish vositalari uchun maydonchalar, kuzatish punktlari, pana joylar, blindajlar, maxsus o’q-dori omborlari, aloqa yo’llari va boshqalar kiradi. Mudofaa inshootlari barpo qilish juda uzoq tarixga ega. Qadimda shahar yoki qo’rg’on-larni dushman hujumidan himoya qilish uchun mudofaa devorlari qurilgan, qo’rg’onlar atrofida chuqur xandaqlar qazilib, ular suv bilan to’ldirib qo’yilgan. Qal’a yoki qo’rg’on devorlarida o’t ochish tuynuklari (shinaklar), burjlar bo’lgan.
Qal’a – qadimda va o’rta asrlarda bino qilingan mustahkam mudofaa istehkomi. O’rta Osiyoda ilk temir davridan boshlab shakllangan (Tallashqon tepa 1, Bandixon 1). Yozma manbalarda qal’a, ko’rg’on, istehkom, hisor va shahar ma’nolarida tilga olinadi. Qal’alar, doira, to’g’ri to’rtburchak, kvadrat yoki oval tarhli bo’lib, atrofi baland o’rtacha 9-10 m, qalinligi 3-4m. mudofaa devori bilan o’ralgan. Devor tashqarisndan chuqur (2-3 m) va kengligi 10-15 m li xandaq – zovur kavlangan. Qal’alar devori paxsa va yirik xom g’ishtlardan barpo etilgan. Devor bo’ylab mo’lalar, ayniqsa, uning burchak qismlarida esa doira yoki to’rtburchak shakldagi burjlar qad ko’tarib, ularning bir yoki ikki qator nishon tuynuklari — shinak (tirkash) lari bo’lgan. Qal’ada bir yoki ikki darvoza bo’lib, ular strategik jihatdan nihoyatda mustahkam (qo’sh minorali labirintli) qilib kurilgan.
Qadimgi q`ala mudofaa devori