Samarqand davlat universiteti sh. Q. Yuldashev, D. Q. Usmanova, L. N. Xalikova

1.2. Elektron tijorat 
Elektron tijorat nima ekanligini tushunish uchun "tijorat" 
so'zining etimologiyasiga murojaat qilish kerak. Frantsuz tilidan 
tarjimada "commerce" so'zio’zbek tilida "savdo" degan ma'noni 
anglatadi.
Elektron tijorat yoki elektron savdo (e-commerce) 
- bu elektron 
aloqa vositalaridan foydalangan holda mahsulotlar, xizmatlar va 
ma'lumotlarni sotib olish, sotish, o'tkazish yoki almashtirish jarayoni. 
Elektron tijoratning boshqa ta'riflari mavjud, masalan, bu foyda olish 
maqsadida tijorat faoliyati va kompyuter tarmoqlaridan foydalanish 
orqali tijorat tsiklni kompleks avtomatlashtirishga asoslangan. 
Iqtisodchilar elektron tijoratni "kompyuter tarmoqlari yordamida 
amalga oshiriladigan operatsiyalar, moliyaviy va savdo operatsiyalari 
bilan bog'liq barcha biznes jarayonlarni qamrab oladigan milliy 
iqtisodiyot sohasi" deb ta'riflaydilar. 
“Elektron tijorat to’g’risida” Qonunning 3-moddasiga (385-O’RQ, 22 
may 2015 yil) muvofiq “Axborot tizimlaridan foydalangan holda amalga 
oshirilgan, tovarlarni sotish, ishlarni bajarish va xizmatlarga ko'rsatishga 
doir tadbirkorlik faoliyati elektron tijoratdir. 
Shuni ham ta'kidlash kerakki, "elektron tijorat" tushunchasining 
ikkita talqini mavjud - tor va keng. Tor ma'noda elektron tijorat deganda 

---

14 
telekommunikatsiya tarmoqlaridan foydalangan holda tovarlarni reklama 
qilish va sotish tushuniladi. Keng ma'noda, Birlashgan Millatlar 
Tashkilotining xalqaro savdo huquqi bo'yicha komissiyasining 
(UNCITRAL) ta'rifiga muvofiq, elektron tijorat savdo, sotib olish, 
faktoring, lizing, konsalting, muhandislik va boshqa operatsiyalarni 
amalga oshirish uchun ishlatilishi mumkin. sanoat va biznes hamkorligi. 
Shunday qilib, elektron tijorat elektron biznesning muhim 
qismidir, bu kompyuterlar va aloqa tarmoqlaridan foydalangan holda 
biznes operatsiyalarini tashkil etish, boshqarish va bajarishning yangi 
usulini anglatadi, ya'ni tomonlar elektron ayirboshlash yoki jismoniy 
ayirboshlash operatsiyalari yoki to'g'ridan-to'g'ri jismoniy aloqa orqali 
emas, balki o'zaro aloqada bo'lgan har qanday ishbilarmonlik 
muomalasining shakli. Elektron biznes tizimlari, elektron tijorat 
tizimlaridan farqli o'laroq, tijorat tarkibiy qismiga ega bo'lishi yoki 
bo'lmasligi mumkin. 
Elektron savdo yoki elektron tijorat kompaniyalarga o'zlarining ichki 
operatsiyalarida samaraliroq va moslashuvchan bo'lishga, etkazib 
beruvchilar bilan yanada yaqinroq ishlashga va mijozlarning talablari va 
ehtiyojlariga tezda javob berishga imkon beradi. Bundan tashqari, bu 
kompaniyalarga geografik joylashuvidan qat'iy nazar eng yaxshi etkazib 
beruvchilarni tanlash va jahon bozorida sotish imkoniyatini beradi. 
Elektron tijoratning asosiy turlariga quyidagilar kiradi:

elektron savdo (e-trade);

elektron pullar (e-cash);

elektron marketing (e-marketing);

elektron bank (e-banking);

elektron sug'urta (e-insurance). 
Elektron tijorat tizimini yaratish bo'yicha birinchi tajriba 1960 
yilda qo’yilgan, American Airlines va IBM aviakompaniyalari parvozlar 
uchun joylarni bron qilish tartibini avtomatlashtirish tizimini yaratishni 
boshlangan - SABRE (Semi-Automatic Business Research Environment 
– tijorat tadqiqotlar uchun yarim avtomatik uskuna). SABRE tizimi 
oddiy fuqarolar uchun havo qatnovini yanada qulaylashtirdi va ularga 
tobora ko'payib borayotgan tariflar va parvozlar yo'nalishida yordam 
berdi. O'rindiqlarni bron qilishda tariflarni hisoblash jarayonini 
avtomatlashtirish orqali xizmatlarning narxi pasaytirildi. 
Elektron tijoratning etakchilaridan biri bo'lgan Cisco Systems 
hozirda o'z savdo faoliyatini avtomatlashtirdi, iste'molchilarning 90% 
buyurtmalari xodimlarning ishtirokisiz amalga oshirar edi. 

---

15