Samarqand davlat universiteti raqamli texnologiyalar fakulteti axborot tizimlarini matematik va

Ma’lumotlar bazasining turlari.
Har bir ma’lumotlar bazasi ma’lum bir 
ma’lumot to’plamini saqlaydi va ma’lum maqsadda foydalaniladi. Yillar o’tishi 
bilan, ma’lumotlar bazalaridan texnologiya va innovatsion foydalanish rivojlanib 
borgan sari ma’lumotlar bazalarini tasniflashda turli xil usullar qo’llanilmoqda. 
Masalan, ma’lumotlar bazalari qo’llab-quvvatlanadigan foydalanuvchilar soni, 
ma’lumotlar joylashgan joyda, saqlanadigan ma’lumotlar turi, ma’lumotlardan 
maqsadli foydalanish va ma’lumotlar tuzilish darajasi bo’yicha tasniflanishi 
mumkin. 
Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi 
bitta foydalanuvchi
yoki 
ko’p 
foydalanuvchi
sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. 
Bitta foydalanuvchi
ma’lumotlar 
bazasi bir vaqtning o’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llab-quvvatlaydi. 
Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B 
va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. Bunga javoban, 
ko’p foydalanuvchi
ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir nechta 
foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi 
nisbatan kam miqdordagi foydalanuvchilarni (odatda 50 dan kam) qo’llab-
quvvatlasa, tashkilotning ishchi guruhi ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Ma’lumotlar 
bazasi butun tashkilot tomonidan ishlatilganda va ko’plab bo’limlarda (50 dan ortiq, 
odatda yuzlab) foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlasa, ma’lumotlar bazasi 
korxona
bazasi
deb nomlanadi. 
Joylashuv ma’lumotlar bazasini tasniflash uchun ham ishlatilishi mumkin. 
Masalan, bitta saytda joylashgan ma’lumotlarni qo’llab-quvvatlaydigan 
ma’lumotlar bazasi 
markazlashtirilgan
ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Bir nechta 

---

turli saytlarda tarqatilgan ma’lumotni qo’llab-quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi 
taqsimlangan
ma’lumotlar bazasi deb ataladi. 
Markazlashtirilgan
va 
markazlashtirilmagan
(tarqatilgan) ma’lumotlar bazasi 
ma’lumotlar bazasini amalga oshirish va boshqarish uchun aniq belgilangan 
infratuzilma (apparat, operatsion tizimlar, tarmoq texnologiyalari va boshqalar)ni
talab qiladi. Odatda, infratuzilmaga ma’lumotlar bazasini yaratadigan va ishlaydigan 
tashkilot egalik qiladi va xizmat qiladi. Ammo so’nggi yillarda bulutli ma’lumotlar 
bazalaridan foydalanish tobora ommalashib bormoqda. 
Bulutli ma’lumotlar bazasi
- bu Microsoft Azure yoki Amazon AWS kabi bulutli ma’lumotlar xizmatlaridan 
foydalanib yaratilgan va saqlanadigan ma’lumotlar bazasi. Uchinchi tomon yetkazib 
beruvchilari tomonidan taqdim etiladigan ushbu xizmatlar ma’lumotlar bazasi uchun 
ishlashning aniq choralarini (ma’lumotlarni saqlash hajmi, talab qilinadigan 
o’tkazuvchanlik va mavjudlik) ta’minlaydi, lekin uni amalga oshirish uchun asosiy 
infratuzilmani ko’rsatishi shart emas.
Ba’zi bir kontekstlarda ma’lumotlar bazalarini tasniflashning mashhur usuli 
ularda saqlanadigan ma’lumotlar turiga qarab belgilanadi. Ushbu mezondan 
foydalangan holda ma’lumotlar bazalari ikki toifaga guruhlanadi: umumiy 
maqsadlar va aniq bir sohaga asoslangan ma’lumotlar bazalari. Umumiy maqsadga 
asoslangan ma’lumotlar bazalarida bir nechta fanlarda ishlatiladigan turli xil 
ma’lumotlar mavjud - masalan, umumiy demografik ma’lumotlarni o’z ichiga olgan 
ro’yxatga olish ma’lumotlar bazasi va LexisNexis va ProQuest ma’lumotlar 
bazalari, turli mavzularda gazeta, jurnal va jurnal maqolalarini o’z ichiga olgan. 
Aniq bir maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida muayyan fan sohalariga 
yo’naltirilgan ma’lumotlar mavjud.