Samarqand davlat universiteti raqamli texnologiyalar fakulteti axborotlashtirish texnologiyalari kafedrasi

Gipermatn va gipermedia

W
Muammo

Gipermediyali ta’lim beruvchi tizim nima.
WW (qisqacha- WEB) tizimida ma’lumotlar gipermatnli hujjatlar shaklida olinadi. Gipermatn boshqa matnli hujjatlarga yo’l ko’rsatuvchi matndir. Bu esa boshqa matnlarga (bu matnlar qaysi mamlakatning serverida turishidan qat’iy nazar) tezda o’tish imkonini beradi. Matnlar bilan bir qatorda WWW hujjatlarida rangli harakatdagi tasvirlarni, turli video kliplarni, umuman multimedia ma’lumotlarini ham ko’rish mumkin. Matndan tashqari boshqa shakldagi ma’lumotlarni ham beruvchi hujjatlar gipermedia hujjatlari deyiladi. 

ž WEB - Internet tarmoqlarida joylashgan fayllar to’plami bo’lib, ularning soni soat sayin ko’payib bormoqda. Bu fayllarda ma’lumotlarning turli xillarini: matn, grafik, tasvirlar, video, audio ma’lumotlarini uchratish mumkin.

ž WEBning eng asosiy xususiyatlaridan biri unda turli Obektlarga (matn, video, grafik) gipermurojaatning mavjudligidir. Matnlarda kalit so’zlar deb ataluvchi so’zlar orqali dunyoning ixtiyoriy burchagida Internet doirasida joylashgan ma’lumotlarga murojaat qilish va u orqali ma’lumotlarni topish gipermurojaat deb ataladi. Ajratilgan so’z va iboralar -gipermatn aloqalari, qisqacha giperaloqalar deb yuritiladi. Bu giperaloqalar orqali boshqa hujjatlarga murojaat qilib, unda yangi giperaloqalarni yaratish mumkin va hokazo. Shunday qilib, WEB - gipermatnli tizim bo’lib, unda ma’lumotlar ixtiyoriy tartibda (chiziqsiz bo’lmagan) joylashadi.

ž Gipermatn haqida tushuncha. Gipermatn tashqi jihatdan oddiy matndan shu bilan farq qiladiki, ularda, maxsus shrift yoki rang bilan so’z yoki butun satr qismlari ajratilgan va ularning ustida «mыsh» manipulyatorining ko’rsatkichi paydo bo’lsa u tezda sezadi. Matnning bunday sohasi ustida ko’rsatkich (strelkacha) paydo bo’lsa u boshlang’ich ko’rinishini o’zgartiradi, masalan, qo’lchaga aylanib qoladi. Bunday holatda «mыsh» tugmasining bosilishi qandaydir voqyeani yuzaga keltiradi ko’pincha ko’rish dasturi, ajratilgan matn satriga bog’langan gipermatnli dalil deb yuritiluvchi yangi xujjatni yuklaydi. Natijada foydalanuvchi bir biri bilan iplar kabi o’ralgan dalillar orqali harakatlanib, galma-gal u yoki bu sahifani ko’rish tartibini tanlash imkoni tug’iladi. Agar bunda kompyuter Internet global tarmog’iga ulangan bo’lsa, u holda ko’rish ssenariyasiga gipermatn protokoli yoki HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) bo’yicha ularga murojaat etiladigan butun dunyo resurslari kirishi mumkin. Aytilgan gaplardan tushunarliki bu resurslar haqida tassavurlar xuddi butun olam to’ri kabi ekan.

ž Gipermatnni belgilash tili, WEB ni bir butun qilib bir-biri bilan bog’lovchi yelim vazifasini bajaradi. WEB da har bir sahifa HTML ni ishlatgan holda yaratiladi, chunki ushbu tilgina gipermatn va gipermediya bilan ishlash uchun katta imkoniyatlar beradi. HTML haqiqatda til hisoblansada, lekin u kompyuterlar bilan uyushadigan va dasturiy ta’minotni yaratuvchi tillar qatoriga kirmaydi.

Gipermatnni belgilash tilida quyidagilarni namoyon etish uchun ishlatish mumkin:

 Gipermatnli yangiliklarni, pochtani, kuzatib turiluvchi axborotlarni va   yo’ldosh gipermuhitlarni;

- Opsiyalarga ega bo’lgan menyularni;

- ma’lumotlar bazasiga bo’lgan so’rovlar natijasini;

- grafikni mujasamlashtirgan oddiy strukturalashtirilgan xujjatlarni;

- mavjud axborotlarning gipermatnli sharhini.

Gipermatnni belgilash tili tayyorlanayotgan matnni elektron ko’rinishda taqdim va namoyon qilish uchun kerakli bo’lgan qoidalar va protseduralarning formal to’plamini aniqlaydi. HTML da xujjatlarni belgilash modelining asosiga tag modeli qabul qilingan.

Hozirgi kunda to’g’ridan–to’g’ri INTERNET tarmog’iga kirish xizmati distant uslubi asosida ta’lim berish uchun elektron pochtalar, kompyuter konferensiyalari va ma’lumotlarning elektron bazasidan foydalaniladi. Bu esa Axborotlashgan tezkor kanalning rivojlanishi yangi gipermedia tizimini berib, u o’z ichida INTERNET tarmog’iga kirishning uchta asosiy xizmatini mujassamlashtiradi va foydalanuvchining interfeysini (muloqoti) yanada takomillashtirishga yordam beradi. Masalan, maltikast texnologiyalarining, konferensiya vositalarining va multimedia kompyuterlarining mavjudligi INTERNET tarmog’i orqali videokonferensiyalarni yo’lga qo’yishga imkoniyat beradi.

 





1.Gipermediya deganda nimani tushunasiz?

2.Gipermatn deganda nimani tushunasiz?

3.Gipermediya va gipermedialar buyruqlari haqida ma’lumot bering.

4.Gipermediya va gipermedialar ichki buyruqlari haqida ma’lumot bering.