Samarqand davlat universiteti raqamli texnologiyalar fakulteti amaliy matematika informatika yo

Maydon nomi	Tipi
Izoh
Idtravel	int(3)	Kalit maydon
travelname	varchar(50)	Sayohat agentligi nomi
traveladress	varchar(50)	Sayohat agentligi manzili
traveltelephone	int(20)	Sayohat agentligi raqami
Travelmail	varchar(50)	Sayohat agentligi e-mail
Travelsite	varchar(50)	Sayohat agentligi sayti

“client” –Sayohat agentligi mijozlari haqida ma’lumotnisaqlovchijadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
id client	int(5)	Kalit maydon
clientname	varchar(255)	Mijoz nomi
clientadress	varchar(255)	Mijoz adresi
clientclock	Time	Mijoz keladigan vaqt
clientcount	int(4)	Mijozlar soni

“department” – Sayohat agentligi bo‘limlari haqida ma’lumot saqlovchi jadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
Iddepartment	int(11)	Kalit maydon
Departmentname	varchar(50)	Bo‘lim nomi

“employee” – Sayohat agentligi xodimlarihaqidagma’lumotnisaqlovchijadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
id employee	int(5)	Kalit maydon
employeefullname	Varchar(35)	Xodimning ismi sharfi
employeetelephone	int(30)	Xodimning tel raqami
employeedate	Date	Xodimning tug‘ilgan sanasi

“payment” – to‘lov haqida ma’lumot saqlovchijadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
idpayment	int(5)	Kalit maydon
Paymenttype	varchar(255)	To‘lov turi

“position”–xodimlar lavozimi haqida ma’lumotni saqlovchi jadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
id position	int(11)	Kalit maydon
positionname	int(3)	Lavozim nomi

“producttype” –mahsulotlar ma’lumotlarni saqlovchi jadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
id producttype	int(5)	Kalit maydon
Producttype	Varchar(30)	Mahsulot nomi

“tabletype” - stollar sig‘imini saqlovchijadval

Maydon nomi	Tipi	Izoh
id tabletype	int(3)	Kalit maydon
Tabletypename	varchar(55)	Stol sig‘imi

2.2 JADVALLARNING O‘ZARO BOG‘LANISHI



Sayohat agentligi va Department jadvallari M:N bog‘lanish turini hosil qilgan.

Sayohat agentligi va tabletype jadvallari M:N bog‘lanish turini hosil qilgan.

Client va tabletype jadvallari 1:1 bog‘lanish turini hosil qilgan.




Client va payment jadvallari 1:1 bog‘lanish turini hosil qilgan.




department va employee jadvallari 1:N bog‘lanish turini hosil qilgan.



Position va employee jadvallari 1:N bog‘lanish turini hosil qilgan.



2.3 SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish
1-jadval. “Sayohat agentligi” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE travel (idtravel INT(3) PRIMARY KEY AUTO_INCREMENT NOT NULL,
travelname VARCHAR(55) NOT NULL,
traveladress VARCHAR(55) NOT NULL,
traveltelephone VARCHAR(15) NOT NULL,
travelmail VARCHAR(25) NOT NULL,
travelsite VARCHAR(35) NOT NULL);
2-jadval. “Department” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE department (
iddepartment INT(3) PRIMARY KEY AUTO_INCREMENT NOT NULL,
department_name VARCHAR(55) NOT NULL);
3-jadval. “employee” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE employee (
Idemployee INT(3) PRIMARY KEY AUTO_INCREMENT NOT NULL,
employeename VARCHAR(55) NOT NULL,
employeeadress VARCHAR(55) NOT NULL,
employeetelephone VARCHAR(15) NOT NULL,
employeedate DATE(25) NOT NULL);


4-jadval. “client” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE client (
idclient INT(3) PRIMARY KEY AUTO_INCREMENT NOT NULL,
clientname VARCHAR(55) NOT NULL,
clientadress VARCHAR(55) NOT NULL,
clienttelephone VARCHAR(15) NOT NULL,
clientclock VARCHAR(25) NOT NULL,
clientcount VARCHAR(35) NOT NULL);

5-jadval. “Tabletype” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE tabletype (
idtabletype INT(3) PRIMARY KEY AUTO_INCREMENT NOT NULL,
tabletypename VARCHAR(55) NOT NULL);
6-jadval. “payment” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE payment (
Idpayment INT(3) PRIMARY KEY AUTO_INCREMENT NOT NULL,
paymenttype VARCHAR(55) NOT NULL,
paymentsumma INT(55) NOT NULL);


5. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo‘shish
1-jadval. “Sayohat agentligi” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo‘shish
INSERT INTO travel(travelname, traveladress, traveltelephone, travelmail, travelsite) VALUES ("Karavan","'Samarqand shahar Rudakiy 17","[phone]","[e-mail]","Samarqand");

INSERT INTO travel(travelname, traveladress, traveltelephone, travelmail, travelsite) VALUES ("Atlas","'Samarqand shahar Rudakiy 20","[phone]","[e-mail]","Samarqand");

INSERT INTO travel(travelname, traveladress, traveltelephone, travelmail, travelsite) VALUES ("Bumerang","'Samarqand shahar Rudakiy 15","[phone]","jahongirusanov493gmail.com","Samarqand");

2-jadval. “department” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo‘shish
INSERT INTO department(department_name) VALUES ("custumer2");
INSERT INTO department(department_name) VALUES ("custumer3");
INSERT INTO department(department_name) VALUES ("custumer4");

3-jadval. “employee” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo‘shish
INSERT INTO employee(employeename, employeeadress, employeetelephone, employeedate) VALUES ("Nozimova N", "Samarqand shahar Rudakiy 19", "99-123-23-23","12.03.20");
INSERT INTO employee(employeename, employeeadress, employeetelephone, employeedate) VALUES ("Safarov J", "Samarqand shahar Rudakiy 14", "99-127-23-73","19.03.20");
INSERT INTO employee(employeename, employeeadress, employeetelephone, employeedate) VALUES ("Usanov J", "Samarqand shahar Rudakiy 17", "99-123-25-27","14.07.20");

4-jadval. “client” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo‘shish
INSERT INTO client(clientname, clientadress, clienttelephone, clientclock, clientcount) VALUES ("Usanov Sh", "Samarqand shahar Rudakiy 18", "147-47-48","12.06.1990","14:15,3");
INSERT INTO client(clientname, clientadress, clienttelephone, clientclock, clientcount) VALUES ("Usanov J", "Samarqand shahar Rudakiy 17", "144-47-44","16.06.1996","17:15,3");
INSERT INTO client(clientname, clientadress, clienttelephone, clientclock, clientcount) VALUES ("Xamidov S", "Samarqand shahar Rudakiy 15", "147-48-41","14.06.1994","14:14,3");



5-jadval. “Tabletype” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo‘shish
INSERT INTO tabletype(tabletypename) VALUES ("8");
INSERT INTO tabletype(tabletypename) VALUES ("4");
INSERT INTO tabletype(tabletypename) VALUES ("12")



6-jadval. “payment” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo‘shish
INSERT INTO payment VALUES (‘plastik’,’uzcard’);
INSERT INTO payment VALUES (‘plastik’,’Humo’);
INSERT INTO payment VALUES (‘plastik’,’Visa card’);
SQL da so’rovlar hosil qilish.
1.0
SELECT * FROM client- client jadvalidan barcha ustunlarni olish;

1.1
SELECT clientname,clientadress FROM client- client jadvalidan clientname va clientadress ustunlarni olish;

1.2 Noyob satrlarni olish;
SELECT DISTINCT clientname FROM client-client jadvalidan takrorlanuvchi satrlardan bittasini olish.

1.3
So’rov natijalarini cheklash.
SELECT clientname FROM client LIMIT 2- client jadvalidan clientname ustunidan dastlabki ikkitaasini olish.

1.4
So’rovlarni shartlar asosida cheklash.
SELECT idclient FROM client WHERE idclient>1- idclient jadvalidan idclient ustunidan 1 dan katta qiymatairini olish.

SELECT idclient FROM client WHERE idclient>=1 AND idclient<3- client jadvalidagi idclient ustunidagi 1 dan katta yoki 1 ga teng va 3 dan kichik qiymatlarni olish.

1.5
Yozuvlarni saralash
SELECT * FROM clientname ORDER BY client- client jadvalidagi clientname ustunini o’sish tartibida saralash


Xulosa
Sayohat agentligi ma’lumotlar bazasi loyihalashtirishda foydalanuvchiga qulay bo‘lgan tarizda tuzildi. Bunda ixtiyoriy foydalanuvchi ma’lumotlar bazasidan xabardor bulmasa ham tuzilgan loyiha sodda oson va tushunarli tarizda loyihalashtirildi.Uning qulayligi ixtiyoriy foydalanuvchi ma’lumotlarni kiritish,chiqarish, o‘chirish operatorlaridan xabardor bulmasa ham bemalol amalga oshira oladi. Mohiyati Sayohat agentligi ma’lumotlar bazasida bo‘limlar, ishchilar,mijozlar,to‘lov,to‘lov turlari jadvallari xosil qilingan ular birga bir bog‘lanish 1:1 birga ko‘p bog‘lanish 1:N va ko‘pga ko‘p bog‘lanish M:N yoki M:M bog‘lanishlarni amalga oshirsa buladiJadval tuzish uchun har bir obyektning aniq bir nusxasi bog‘liq bulishi kerak.Bir necha subyektlar o‘rtasida semantic munosabat juda oddiy bo‘lishi mumkin bo‘lsa ham,juda murakkab bo‘lishi mumkun bir juft ajdod-avlod bir necha avlodga ega bulishi mumkun. Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumkin, xozirgi fan-texnika xamda
informatsion texnologiyalarining jadal rivojlanayotgan vaqtida MBlarga bo`lgan talablar juda xam kuchli bo`lib, bu talablarni to`laqonli qondirish biz va bizga o`xshash yosh dasturchilarning oldida turgan ulkan vazifalardan biri bo`lib xisoblanadi. MBlar ishini takomillashtirish bilan qog`ozvozlikdan ozod bo`lish va ish unumdorligini yuqori darajada oshirishga erishishimiz mumkin ekan. Bu bilan mustaqil davlatimizning iqtisodiyotiga qisman bo`lsada o`z hissamizni qo`shgan bo`lamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kompyuterlashtirishni yanada
rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish
to‘g‘risida”gi Farmoni (№PF-3080 30.05.2002 y.).
2. O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni.
(№563-11.№ 560-II 11.12.2003 y.).
3. “Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlar” fani bo‘yicha elektron o‘quv
qo‘llanma, TATU FF.
4. Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X, “MS Access 2002 ma’lumotlar
majmuasini boshqarish tizimi”(o‘quv qo‘llanma) Toshkent.: Toshkent Moliya
instituti, 2004.
5. Кодд Э.Ф., “Реляционная модель данных для больших совместно
используемых банков данных”. СУБД. 1995 г.
Internet saytlari
1. www.ictcouncil.gov.uz-Kompyuterlashtirishni rivojlantirish bo`yicha
Vazirlar Maxkamasi muvofiqlashtiruvchi Kengashining sayti.
3. http://www.voydod.uz/ - qidiruv tizimi.
4. ziyonet.uz–O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi.
5. http://ITPortal sayti.