Samarqand davlat universiteti pedagogika kafedrasi

Nutq, talaffuz diksiyasini pantomimik va mimik harakatlar bilan uyg’unlashtirish

Nutqning cho’ziqligi, davomiyligi alohida so’zlarning talaffuzi, uning ritmik tezligini tashkil etadi. Uning tezligi o’qituvchining individual xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. Tajribalar shuni ko’rsatadiki, V-XI sinflarda 1 minutda 60 so’z, X sinflarda 75 so’z bayon qilinganda o’quvchilarning yaxshi o’zlashtirishga erishishi aniqlangan.

O’quv materiallarining murakkab qismi, bo’limlarini asta-sekinlik bilan, qolganlarini esa ritmik tezlik bilan uyg’unlikda tushuntirilishi lozim. O’quvchi qanchalik hayajonlansa, o’qituvchi shuncha sekin va xotirjam vaziyatda gapirishi katta samara beradi. Nutq jozibadorligi va boyligini oshirish uchun maxsus mashqlardan foydalanish tavsiya qilinadi. Bular: nafas olishni tashkil qilish, talaffuzini o’rganish, nutq sur’atini boshqarish, ovoz bog’lanishlarini mustahkamlash va boshqalardir. O’qituvchi nutqi tiniq, mazmunli, jarangli, aniq, o’quvchilar diqqatini o’ziga tortadigan, fikrlashga da’vat etuvchi, o’quvchini to’lqinlantiruvchi, uning uyqusini keltirmaydigan bo’lishi lozim.

Agar nutq tezligiga ritm deyilsa, uning cho’ziq yoki qisqalik jihatdan muayyan o’lchovga egaligiga vazn deyiladi. Masalan, she’riy asarlarning vazni: aruz, barmoq, oq she’r kabilar.

O’qituvchi o’z nutqini, talaffuz va diksiyasini pantomimik, mimik harakatlar bilan uyg’unlashtira olsa va shuning bilan birga chuqur kasbiy bilimlar zahirasiga ega bo’lsa, bunday o’qituvchini mohir usta, ustoz o’qituvchi deb atash mumkin.