Samarqand davlat universiteti pedagogika kafedrasi

Darslik va kitob bilan ishlash metodi. Bu metod ham maktabda muhim o’rin tutadi. Kitobsiz undan foydalanish madaniyatiga ega bo’lmay turib, fan-texnika sirlarini egallab bo’lmaydi. O’quv amaliyoti bilan ishlash psixik jarayonni o’z ichiga oladi. O’qitish jarayonida o’qituvchining bayon qilayotgan bilimlarini o’quvchilar faqatgina eshitib qolmasdan, shu bilan birga uni kitob matnidan ko’rib, ongli idrok qilishi muhim rol tutadi. Darslik va kitob bilan ishlash metodi ikki shaklda olib boriladi:

1. 
   Dars jarayonida darslik va o’quv adabiyoti bilan ishlash;
   
2. 
   Sinf va maktabdan tashqari darslik va o’quv adabiyoti bilan mustaqil ishlash.
   

Darslikdagi qoidalar va ta`riflar ustida mustaqil ishlash: darslikdagi qoida va ta`rifni o`qish va ularga oid omillarni ajratish; o`qituvchi topshirig’iga ko`ra to`plangan omillarni tahlil etish va xulosa chiqarish; darslikning ayrim sahifalarini tanlab o`qish va shu bilimlardan amaliyotda foydalanish yo`lllari to`g’risida qisqacha xisobot tayyorlash; qoida, ta`riflarni mantiqiy qismlarga ajratish va terminlarga qo`shimcha adabiyotlardan o`rganilgan mavzu doirasida material to`plash; ma`ruza, hikoya, suhbat paytida o`qituvchi chiqargan xulosalarni darslikdagi qoida, ta`riflarni solishtirish.
Darslikdagi amaliy materiallar ustida mustaqil ishlash: darslikdagi mashq, misol va masalalar variantlarni o`zaro musobaqalashib bajarish; darslikdagi amaliy materiallar asosida turli diagramma, jadval, chizmalar tayyorlash; laboratoriya mashg’ulotlarini o`tkazish rejasini tuzish.
Mashg’ulotlarda turli mustaqil ishlarni bajarish bolalarda mustaqillikni tarbiyalaydi. Mustaqillik esa shaxsiy sifat hisoblanadi. Mustaqil ishlash metodlaridan foydalanishda qator qoidalarga rioya qilinadi; o`quvchilarni mustaqil ishlashga tayyorlash; mustaqil ishlarning tushunarli bo`lishi; mustaqil ish uchun yetarli vaqt ajratish; mustaqil ish natijasini tekshirish.

1. 
   Namoyish qilish va illyustrasiya o’quvchilar tomonidan materiallarni aniq obrazlar orqali bevosita idrok etish jihatidan muhim ahamiyatga ega.
   

O’quvchilar o’rganayotgan buyum va hodisalarni konkret va aniq tasavvur etgan taqdirdagina ularning olgan bilimlari chuqur va puxta bo’ladi.
Ko`rgazmalilik didaktikada eng asosiy qoida bo`lib, uning yordamida ko`ruv o`quvi va tafakkur o`zaro uyg’unlashadi. Ko`rgazmali metodlarning quyidagicha turlari mavjud:
-Illyustratsiya metodi og’zaki bayon qila turib, rasmlar, chizmalar, jadvallar, doskadagi yozuvlarga diqatni tortish.
Demonstratsiya metodi-kinoapparat, LETI kabi texnik vositalar asosida, shuningdek, televizor ko`rsatuvlaridan, videotasvirdardan foydalanib, turli tasvirlarni namoyish qiladi.
Tabiiy ko`rgazmalar-narsalarning o`zi, predmetlar, turli jonivorlarning mulyajlarini ko`rsatish. Ko`rgazmali metodlar eshitish va ko`rishni o`zaro uyg’unlashtirish vositasi hisoblanadi. Shu tufayli ulardan bilimlarni og’zaki bayon qilish metodlari bilan yonma-yon foydalansh ta`limning samaradorligini oshiradi.
Ta’limda namoyish qilish metodi keng qo’llaniladi. Bu metoddan darsda ko’pincha fizika, ximiya, biologiya fanlariga alohida tabiiy narsa va buyum ko’rsatiladi. Ta’lim jarayonida namoyish qilish metodidan foydalanish juda ko’p jihatdan namoyish qilish materiallarining xarakteriga, mazmuniga, shakli va hajmiga bog’liqdir. Ko’rsatma materiallari o’z mazmuni va xarakteriga ko’ra 2 turga bo’linadi:

1. 
   Tabiiy ko’rsatmali materiallar: o’simlik, hayvonlar, foydali qazilmalar, ularning kolleksiyalari va boshqalar.
   
2. 
   Tasviriy ko’rsatma materiallar. Tasviriy ko’rsatma materiallari ham mazmuni va tizimi shakliga qarab 2 turga bo’linadi.
   

a) Buyum, narsa, hodisa va voqealarning tasvirini ifodalovchi rasmlar-rasm, surat, fotosurot, diafilm, kinofilm va h.k.
b) Buyum, narsa, hodisa va voqealarning biror shartli belgisi orqali simvolik yoki grafik materiallar – geografiya va tarix kartalari va chizmalar, jadvallar va boshqalar.
Illyustratsiya-og’zaki bayon qila turib, rasmlar, chizmalar, jadvallar, doskadagi yozuvlarga diqqatni tortish.
Demonstratsiya metodi-kinoapparat, LETI kabi texnik vositalar asosida, shuningdek, televizor ko`rsatuvlaridan, videotasvirdardan foydalanib, turli tasvirlarni namoyish qiladi.
Namoyish qilish va illyustrasiya metodlar eshitish va ko`rishni o`zaro uyg’unlashtirish vositasi hisoblanadi. Shu tufayli ulardan bilimlarni og’zaki bayon qilish metodlari bilan yonma-yon foydalansh ta`limning samaradorligini oshiradi.

2. 
   Ekskursiya metodi
   

O’quvchilar tomonidan o’rganilayotgan buyum va hodisalarni jonli kuzatib, idrok etish yo’li bilan ilm asoslarini egallashga ekskursiya metodi deyiladi. Sa’diyning “Guliston” asarida “safarning foydasi ko’pdir: bag’ri diling ochiladi, foyda topasan, ajoyibotlarni ko’rasan, g’oyibotlarni eshitasan, shaharlarni tomosha qilasan, do’stlar bilan suhbatda bo’lasan, bilim orttirasan, molu-mulk, davlatingni ko’paytirasan, do’stlaringni yaqindan tanib, taqdirni imtihon qilasan” deyilgan. Ekskursiya zavodlarga, fabrika, qo’shma korxona kabilarda o’tkaziladi. Ekskursiya o’tkazishda bir qancha talablarga amal qilish lozim. Ekskursiya to’rt yo’nalishda bo’lmog’i lozim:

1. 
   Tabiatni kuzatish va o’rganish maqsadida;
   
2. 
   Sanoat va qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishiga doir;
   
3. 
   Ijtimoiy va maishiy mazmundagi;
   
4. 
   San’at va adabiyot materiallari bilan tanishishga oid ekskursiyalar.
   

Ekskursiya quyidagi tartibda olib boriladi:

1. 
   Ekskursiya haqida ekskursovodning muqaddama suhbati;
   
2. 
   Marshrut bo’yicha ob’yektni kuzatish;
   
3. 
   Ekskursiya davomida yoki oxirida zarur materiallarni to’plash.
   

3.