Samarqand davlat universiteti «mutaxassislikka kirish» fanidan

2. San’atda psixologik bilimlar
Psixologik bilimlarning eng muhim manbai san’at
asarlaridir. Bu bilim majoziy xarakterga ega. Nemis faylasufi
Vilgelm Diltey (1833-1911) fikricha, yaxshi psixologlar bu –
yozuvchilar, tarixchilar va aktyorlardir. U o’sha paytda mavjud
bo’lgan ruhiy ta’limotlardan ko’ra, shoir va yozuvchilarning
asarlarida
ko’proq
narsani
tasvirlab
bera
oladigan
psixologiyaning paydo bo’lishini xohlardi. Qahramonlarning
syujetlari,
obrazlari,
harakatlarida
yozuvchi
va
shoirlar
odamlarning
ichki dunyosining
(psixologiyasining)
tipik
xususiyatlarini aks ettirishga harakat qilishadi. «Qanday
rassom va qanday psixolog!» - dedi Lev Tolstoy haqida Jorj
Sand, badiiy asarlarda inson ruhining eng nozik harakatlarini
yetkazish qobiliyatiga ishora qilib. Shu bilan birga, ijodiy
shaxslar o’zlarining kuzatuvlari, mulohazalari, shuningdek,
kundalik psixologiyaning donoligidan foydalanadilar.

---

---

Rassomlar o’z rasmlarida, grafik ishlarida insonning ichki
dunyosini ham aks ettiradi. Va bu yerda nafaqat «nima»
tasvirlangani, balki «qanday» bajarilgani ham muhim. Musiqada
odamning ichki dunyosi tovushlarda aks etadi. San’at asarlarida
yaratilgan har xil turdagi tasvirlar odamga o’zining ichki dunyosini
va boshqa odamlarning ruhini yaxshiroq tushunishga imkon beradi.
San’atdagi psixologik bilimlar haqiqatining asosiy mezoni
obrazlarni tan olish, o’quvchi, tomoshabin, tinglovchini tan
olishdir. Agar ular badiiy asarda u yoki bu tarzda odamning ichki
dunyosining tipik xususiyatlarining aksini topsa, bu psixologik
bilim to’g’ri deb hisoblanadi. Bunday bilimlarning xususiyatlari
konkretlik, tasviriylik, hissiylikdir. Ammo ular orqali odam o’ziga
xoslikni ko’radi. Tushunchalardan foydalanish xarakterli emas.
Biroq,
adabiyotda
aks
ettirilgan
psixologik
bilimlar
katta
ahamiyatga ega. Shu sababli, professional psixologlar har doim bu
manbaga murojaat qilgan.

---

Kundalik
psixologiya
yoki
odamlar
psixologiyasining san’atda aks etishi haqida gap
ketganda,
«psixolog»
so’zi
majoziy
ma’noda
ishlatiladi.
So’zning aniq ma’nosida, psixolog - bu fan bilan
nazariy
va
amaliy
jihatdan
professional
shug’ullanadigan, turli hayotiy vaziyatlarda odamlarga
amaliy yordam ko’rsatadigan shaxs.

---