Samarqand davlat universiteti «mutaxassislikka kirish» fanidan

3. Kasb tanlash asoslari.

Psixolog mutaxassislik albatta uchta savolga javob berishi zarurdir:

Birinchidan, psixologiya tushunchasi inson faoliyatida kerakligi aniqlanishi zarur. Bu faoliyat o’zining maxsus holatlariga ega bo’lishi talab qilinadi, u boshqa fanlardan ajralgan holda bo’lishi zarur.

Ikkinchidan, shu soha bilan shug’ullanadigan insonlar jamiyati bo’lishi zarur.

Uchinchidan. Mutaxassislarni tayyorlash tizimi bo’lishi talab qilinadi.

Bunday holatlarni asoschisi sifatida Vilgelm Vundtning (1832-1920) tashkilotini misol qilib ko’rsatishimiz mumkin. Bu Leypsig eksperimental psixologiya laborotoriyasi hisoblanadi u 1879 yilda ochilgan. Mana shu holatdan so’ng psixologiya boshqa fanlar tizimidan ajralib chiqqan. Rossiyada ham psixologiya fani tezlik bilan rivojlana boshlagan.

V.M.Bexterev Rossiyada birinchi bo’lib eksperimental psixologiya laborotoriyasini tashkil qildi (1857-1927);

Sankt-Peterburgdagi psixonevrologik laborotoriya G.I.Chelepanov (1862-1936);

birinchi psixologiya institutini tashkilotchisi N.N.Lange (1858-1921);

gruzin psixologiya maktabi D.N.Uznadze (1886-1950) va boshqalar psixologiya fanining ravnaqiga katta hissa qo’shishgan.

Nazariy psixologiyani rivojlanishi bu asrlar davomida shakllanib ma’lum bir tizimga kelgan. Arastuni psixologiya fanining otasi deb hisoblashadi. U ruh haqidagi qarashlari bilan mashhurdir. Gippokrat va boshqa yunon olimlari bilan bir qatorda O’rta Osiyo olimlari ham psixologiya fanining rivojlanishiga katta hissa qo’shishgan. Ulardan Ibn Sino, Farobiy, Farg’oniy va boshqalar.

Leypsigda psixologiya institutini rivojlanishida bir qator sabablar keltirilgan.

• Psixik jihatdan nosog’lom bo’lgan insonlarga nisbatan yangi yondoshuvning paydo bo’lishi. Bu XVIII asrda paydo bo’lib fransuz olimi F.Pinelning ismi bilan bog’liqdir. O’sha davrda psixik nosog’lom insonlarni jinoyatchilarga tenglashtirishgan va ularga qo’llangan jazoni ruhiy jihatdan nosog’lom insonlarga ham qo’llashgan.
• Psixik kasalliklarni psixoterapevtik usullar yordamida o’rganila boshlandi. Bu birinchi navbatda gipnoz bilan davolash sohasiga bevosita bog’liqdir. XIX asrda frunsuz psixiatri (J.Sharko, I.Berngeym, P.Jane); avstro-venger psixiatri (Y.Breyer u bilan faoliyatini boshida ishlagan Z.Freyd) va rus psixiatri (A.A.Tokarskiy, V.M.Bexterev)lar qo’llay boshladilar, so’ngra Freydning psixoanalizi paydo bo’lgach uni birinchi psixoterapevtik tizim sifatida tan olingan. Yuqorida ismlari qayd qilingan mualliflar psixik kasalliklarga ega bo’lgan bemorlar bilan maxsus usullar yordamida ishlash ko’proq samara berishini aniqladilar.

• XIX asr oxiri XX asr boshlarida psixologik testlar psixologik bilim nuqtai nazaridan tashqariga chiqdi. Birinchi navbatda bu ingliz tadqiqotchisi F.Galton va fransuz olimi A.Bine nomlari bilan bog’liqdir.
• XX asrda AQShda aqliy gigiyena jamiyatining paydo bo’lishi (K.Birs).
• XIX asrdan boshlab psixologiyaning tarmoqlarini ko’payishi bilan bog’liq.
• Kasb tanlash bo’yicha psixologik maslahatni paydo bo’lishi AQShda (F.Parson).
• XX asrning 10 yillariga kelib psixologik maktablarning paydo bo’lishi.
• AQShda ijtimoiy xizmatchilarning faoliyatini keng yo’lga qo’yilganligi.
• XX asrning 40 yillarida ekzestensial-gumanistik psixologiya va amaliy maslahatni paydo bo’lishi