Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

 
 

---

325 
11-bob. IJTIMOIY ISH AMALIYOTIDA ETIK
IKKILANISH(DILEMMA)LAR MUHOKAMASIDA
QAROR QABUL QILISH JARAYONI 
Reja: 
1.
 
Ijtimoiy ishda axloqiy dilemmalar turlari 
2.
 
 Shaxsiy, kasbiy qadriyatlar va agentlik manfaatlari doirasida 
faoliyat
3.
 
Axloqiy qadriyatlar va prinsiplar o‘rtasidagi nizo holatlarida yechim 
chiqarish jarayoni
4.
 
Ijtimoiy ishda refleks amaliyotining rivojlanishi. 
Tayanch so‘z va iboralar:
axloqiy dilemma, shaxsiy va kasbiy qadriyatlar, 
faoliyat, axloqiy qadriyatlar, prinsiplar, nizo, refleksiya. 
 
1. Ijtimoiy ishda axloqiy dilemmalar turlari 
Dilemma
(yunoncha δί-λημμα “lemma” ‒ “juft”)
– qarama-qarshi ikkita 
pozitsiyaga ega bo‘lgan polemik argument, bir-birini istisno qiladigan va 
uchinchisiga imkon bermaydigan holat. Kundalik nutqda u ikkala variant ham 
nomaqbul bo‘lgan hollarda ishlatiladi va tanlov “kichikroq yovuzlik” tamoyiliga 
asoslanadi. 
Dilemma ba’zida ritorikada ishlatiladi va “siz A yoki B ni qabul qilishingiz 
kerak” shaklida bo‘ladi, bu yerda A va B xulosaga kelish uchun zaruriy shartlardir. 
Bundan tashqari, agar A va B bir vaqtning o‘zida yolg‘on bo‘lishi mumkin bo‘lsa, 
unda bunday mulohazalar aldanishdir (sofizm, yolg‘on ikkilanish)
395
. 
Ijtimoiy ishchilar mijozlar, xodimlar, hamkasblar, o‘z kasbi va umuman 
jamiyat oldidagi majburiyatlari tufayli turli xil axloqiy muammolarga duch 
kelishmoqda. Qiyinchiliklarning aksariyati ijtimoiy ishchining ikki yoki undan 
ortiq qarama-qarshi javobgarlik va majburiyatlar orasidan birini tanlashiga bog‘liq. 
Masalan, ijtimoiy ishning axloq kodeksida “ijtimoiy xodim mijozlarning fuqarolik 
yoki qonuniy huquqlarini buzadigan yoki kamsitadigan har qanday xatti-
harakatlarga yo‘l qo‘ymasligi kerak” deyilgan. Shu bilan birga, Kodeksda 
“ijtimoiy xodim ish beruvchi tashkilot oldida o‘z majburiyatlarini bajarishi kerak”, 
deb ta’kidlangan. Ushbu ikki tamoyil, agar huquqlar berilgan muassasaning 
siyosati mijozlarning fuqarolik huquqlarini buzilishiga olib keladigan bo‘lsa, bir-
biriga zid bo‘lgan vaziyatni tasavvur qilish qiyin emas. 
Boshqa axloqiy ziddiyatlar ko‘pincha tashvishlantiradi, bu xabarlarning 
maxfiyligi va shaxsiy hayoti, haqiqatni aytish zarurligi, paternalizm va o‘z 
taqdirini o‘zi belgilash, qonunlar, muassasa qoidalari va qoidalariga rioya qilish 
majburiyati, hushtakbozlik, cheklangan resurslarni taqsimlash, shaxsiy va kasbiy 
qadriyatlar o‘rtasidagi munosabatlar
396
. Shunday qilib, ijtimoiy ish mutaxassisi 
395
 https://ru.wikipedia.org/wiki  
396
 Холостова Е.И. Библиография/Е.И Холостова// Словарь-справочник по социальной работе. -М., 2000. -45 
с. 

---

326 
o‘zining kasbiy faoliyatida duch keladigan asosiy axloqiy muammolarni o‘z 
xususiyatlari bilan ajralib turadi.