Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Deinstitutsializatsiya
– bu yangi institutsional iqtisodiyot doirasida taklif 
qilingan tushuncha bo‘lib, bu institutlarni o‘zgartirish yoki ba’zi institutlarni 
boshqalarga almashtirish jarayonidir
471
. 
Tadqiqotchilar deinstitutsiyalashtirishning uchta asosiy sababini (funksional, 
siyosiy va ijtimoiy) iqtisodiy agentlarning tegishli imtiyozlarining o‘zgarishi 
sifatida belgilaydilar
472
. O‘zgarishlarning afzalliklarni jamoatchilik asta-sekin 
anglay bosh-laydi, bu esa ularning ongida yangi xulq-atvor qoidalarini 
shakllantiradi
473
. Ba’zi hollarda deinstitutsionalizatsiya ijtimoiy makonda 
institutsional parchalanish shaklida namoyon bo‘ladi, ya’ni. umumiy xulq-atvor 
qoidalaridan situatsion talqin-larni (institutsional istisnolarni) shakllantirish 
jarayoni sifatida qaraladi
474
. 
Deinstitutsializatsiya – bu psixiatriya yordamini isloh qilishning muhim 
holati sanalib, bunda mijozning sog‘ligini saqlashning umumiy jihati hisoblanadi.
Deinstitutsializatsiya konsepsiyasi uchta tarkibiy qismni o‘z ichiga oladi: 
mijoz(kasal)larni psixiatriya shifoxonalaridan jamoaga yuborish, ularning kasal-
xonaga qaytib kelishining oldini olish, ambulator yordam tizimini rivojlantirish 
(B.Eikelmann, 2000, R. Lamb, L. Bachrach, 2001). 
R.Lamb, L.Baxrach (2001) deinstitutsializatsiya natijalarini o‘rganish 
bo‘yicha tadqiqot o‘tkazdilar va uning uchta tarkibiy qismi ham bir vaqtning 
o‘zida hayotga kiritilgan joyda, ilgari uzoq vaqt yopiq psixiatriya muassasalarida 
bo‘lgan bemorlarning hayot darajasi sezilarli darajada oshganligini va ushbu 
shaxslarning aksariyati shifoxonalardan farqli o‘laroq, kasalxonalardan tashqarida 
yashash sharoitlaridan mamnunlik darajasini o‘rganishga e’tibor qaratishgan. 
Bugungi 
kunda 
deinstitutsiyalashtirish 
siyosati 
ko‘plab 
G‘arb 
mamlakatlarida tan olingan (V. Faxori, S. Priebe, 2001) va Jahon sog‘liqni saqlash 
tashkiloti (2001) tomonidan xarajatlar jihatidan ham, inson huquqlariga rioya qilish 
nuqtayi nazaridan ham eng foydali sifatida tavsiya etilgan
475
. 
Bu borada mamlakatimizda ham so‘nggi yillarda bir qator islohotlar amalga 
oshirib kelinmoqda. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 
471
 Scott R.W. The Adolescence of Institutional Theory // Administrative Science Quarterly. - 1987. - № 32. - С. 93-
111. 
472
 Oliver C. The Antecedents of Deinstitutionalization // Organization Studies. - 1992. - № 13. - С. 563-588. 
473
 Zucker L.G. The Role of Institutionalization in Cultural Persistence // American Sociological Review. - 1977. - № 
42. - С. 726-743. 
474
 Барбашин 
М.Ю. Институты и идентичность: методологические возможности теории 
институционального распада в современных социальных исследованиях // Журнал социологии и социальной 
антропологии. - 2014. - Т. XVII, № 4(75). - С. 178-188. 
475
 Н.В.Соловьева "Реформа психиатрической службы" Процессы деинституциализации на современном 
этапе. 
http://www.personpsy.ru/publikacii/reforma_psihiatricheskoj_sluzhby/Processy_deinstitucializacii%20_sovremeno
m_%20jetape/ 

---

415 
19-fevraldagi “Jamiyatda ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish, mahalla 
institutini yanada qo‘llab-quvvatlash hamda oila va xotin-qizlar bilan ishlash 
tizimini yangi darajaga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonida: “oila 
institutini mustahkamlash bo‘yicha, eng avvalo, “Sog‘lom oila – sog‘lom jamiyat” 
g‘oyasini hayotga tatbiq etishga yo‘naltirilgan yagona davlat siyosatini olib borish, 
notinch va muammoli oilalarga manzilli ko‘maklashishni tashkil etish”
476
ga doir 
vazifalar belgilangan. Shuningdek, farmonda oila, xotin-qizlar va keksalarga 
yordam ko‘rsatishning yaxlit tizimi mavjud emasligi, huquqbuzarliklarni barvaqt 
oldini olish bo‘yicha ko‘rilayotgan choralar samarali natija bermayotganligi 
jamiyatda ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish va qonun ustuvorligini 
ta’minlashga salbiy ta’sir ko‘rsatayotganligi e’tirof etilib, salbiy holatlarni oldini 
olish bo‘yicha tegishli vazifalar ko‘rsatilgan. 
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 19-martdagi 
“Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga 
salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘ri-
sida”gi PF–5969-sonli va 2020-yil 3-apreldagi “Koronavirus pandemiyasi davrida 
aholi, iqtisodiyot tarmoqlari va tadbirkorlik subyektlarini qo‘llab-quvvatlashga doir 
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF–5978-sonli hamda 2020-yil 27-
apreldagi “Koronavirus pandemiyasi davrida aholi va tadbirkorlik subyektlarini 
qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmon-
lariga
477
muvofiq, aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashni kengaytirish, sog‘lom 
turmush tarzini keng targ‘ib qilish, iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror faoliyat 
yuritishini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. 
Bu borada Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev sog‘liqni saqlash tizimining 
birlamchi bo‘g‘inini takomillashtirish hamda aholi o‘rtasida sog‘lom turmush 
tarzini shakllantirish chora-tadbirlari yuzasidan o‘tkazilgan videoselektor 
yig‘ilishida “To‘g‘ri ovqatlanish va jismoniy faollik orqali qanchadan-qancha 
kasalliklarning oldini olish, insonlar hayotini saqlab qolish mumkinligini barcha 
tushunishi kerak”
478
, deya ta’kidladi. 
Shuningdek, Prezidentimizning 2020-yil 30-oktabrda e’lon qilingan