Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Amaliy–tashkiliy 
qismi 
esa, ijtimoiy taraqqiyotni tekis kechishini ta’minlash uchun ishlab chiqilgan 
konseptual holatlarni amalda joriy etishni ta’minlab, ijtimoiy siyosatni strategik 
vazifalarini bajarish uchun xizmat qiladi. Ko‘rinib turibdiki, ijtimoiy ish funksional 
jihatdan inson, jamiyat manfaatlarini himoyalash, ijtimoiy instittlarni faoliyatini 
rejalashtirish va boshqarish, ijtimoiy jarayonlarda ifodalanadigan holatlarni o‘z 
vaqtida aniqlab, mavjud resurslardan tezkor–maqsadli foydalanish uchun xizmat 
qiladi. Masalan, S.E.Hobfoll va R.S.Lilly resursga munosabat bildirib
428
, unga 
moddiy (daromad, uy-joy, transport, kiyim) va moddiy bo‘lmagan (istak, maqsad) 
obyektlarni, tashqi (ijtimoiy madad, oila, do‘stlar, ish, ijtimoiy mavqe’) va ichki 
(o‘zini hurmat qilish, kasbiy mahorat, optimizm, o‘zini nazorat qilish, hayotiy 
qadriyatlar, e’tiqod va b.) interpersonal o‘zgaruvchilarni, psixik va jismoniy holat, 
irodaviy, emotsional tasniflarni kiritganlar. Ko‘rinib turibdiki, mualliflar resursga 
faqatgina shaxsiy, ya’ni mikro darajadagi sathiga oid munosabat bildirgan bo‘lib, 
uni makrodarajadagi sathiga e’tibor qaratamaganlar. Garchi, makrodarajadagi sathi 
oila, kasbiy, milliy, diniy, sohaviy darajalarni qamrab olib, ifodalanish darajasi 
bevosita jamiyatni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy sohalarida ifodalanib, ularni 
boshqarish darajasi esa bevosita siyosiy sohaga daxldordir. Bu esa, ijtimoiy siyosat 
doirasida amal qilibgina qolmasdan, jamiyatda ifodalanadigan ijtimoiy 
muammolarni inobatga olish hisobidan takomillashtirib borishni taqozo etadi. 
Negaki, ijtimoiy ishning natijaviy ko‘rsatkichi sifatida ehtiyojmand bo‘lgan 
alohida inson yoki guruh a’zolarining orttirilgan shaxsiy darajadagi sifat 
o‘zgarishlari namoyon bo‘lishi lozim. Bunda quyidagilar ko‘rsatkich bo‘la olishi 
ehtimoldan xoli emas: 
1) ehtiyojmand inson yoki guruh a’zolari tomonidan hayotiy qadriyatlarni 
anglanganligini ifodalanganligi; 
2) ehtiyojmand inson yoki guruh a’zolarini o‘z-o‘zini anglashga bo‘lgan 
qiziqishni yuqori darajada ifodalanganligi; 
3) ehtiyojmand inson yoki guruh a’zolari tomonidan hayotni, yashashni, 
sog‘liqni qadriyat sifatida anglanganligini ifodalanganligi; 
4) ehtiyojmand inson yoki guruh a’zolari tomonidan amaliy yordam olish 
madaniyatini egallanganligini ifodalanganligi; 
428
 Hobfoll S. Е. & Lilly R. S. Resource conservation as a strategy for community psychology // Journal of 
Community Psychology. 1993. № 21. P. 128-148. 

---

364 
5) 
ehtiyojmand 
inson 
yoki 
guruh a’zolarini bilim olish, uni 
takomillashtirishni ifodalanganligi; 
6) ehtiyojmand inson yoki guruh a’zolarini hamkorlik qilishga tayyor 
turishlarini ifodalanganligi; 
7) ehtiyojmand inson yoki guruh a’zolarini turli xil nizoli vaziyatlarda 
madaniy yo‘l tutishni ifodalanganligi; 
8) ehtiyojmand inson yoki guruh a’zolarida funksional savodxonlikni 
oshirishni ifodalanganligi va b. 
Yuqorida zikr etilgan fikr-mulohazalardan qisqacha xulosa chiqaradigan 
bo‘lsak, demak, ijtimoiy ish faoliyat sifatida jamiyat a’zolarida turli daraja va 
bosqichlarda tug‘ma (nasliy), orttirilgan ijtimoiy nuqsonlardan xalos bo‘lish, 
qarovsiz qolgan, yolg‘iz va boquvchisini yo‘qotganlarni hayotga qaytarish, 
yashashini ta’minlash uchun xizmat qilib, har bir mamlakatda o‘ziga xos tarzda 
vujudga kelgan va rivojlanib kelmoqda. Hozirgi davrga kelib ijtimoiy ish kasb 
sifatida jamiyat hayotida amaliy ahamiyat kasb etib, uni bir qator tarmoqlari, 
aniqrog‘i, yordam ko‘rsatish sohalari vujudga kelganligini ta’kidlash joiz. Aynan 
shu xususiyatlarni e’tiborga olgan holda quyidagi amaliy taklif va tavsiyalarni 
ilgari surishni lozim deb topdik: 
Birinchidan, ijtimoiy ish mutaxassisi alohida inson, oila va uning a’zolari, 
mahalla, ta’lim muassasalari va ishlab chiqarish tarmoqlarida hamda aholiga 
xizmat ko‘rsatish institutlarida faoliyat yuritishini yo‘lga qo‘yish; 
Ikkinchidan, buning uchun Ijtimoiy ish ixtisosligini professiografik va 
profes-siologik jihatlardan o‘rganib, soha xodimini nazariy modelini tayyorlab, 
muhim kasbiy sifatlarni shakllantirish uchun o‘qitiladigan predmetlarni 
tizimlashtirish lozim; 
Uchinchidan, jamiyat ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda “Ijtimoiy ish falsa-
fasi”, “Ijtimoiy ish pedagogikasi va psixologiyasi”, “Ijtimoiy ish sotsiologiyasi” 
kabi kurslarni ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir. 
Ilmiy adabiyotlarda “madaniyat” tushunchasi ko‘p ma’noli, ko‘p jihatli 
hodisa sifatida ifodalanadi (I.Jabborov
429
, J.Tulenov
430
, S.Mamashokirov
431
, 
U.Qorabo-yev
432
va boshqalar)
433
. 
Mualliflar madaniyatning ko‘p funksionalligini alohida ta’kidlaydilar, uning 
ijtimoiy tabiatini, insonparvarlikka yo‘naltirilganligini ajratib ko‘rsatadilar. Mada-
niyatning quyidagi turlari tahlil qilinadi: 
tashkillashtiruvchi madaniyat (R.Lavl); 
innovatsion madaniyat (V.I.Dolgova); 
axborot madaniyati (Y.P.Melenteva); 
psixologik madaniyat (N.T.Seleznyova, R.S.Samarov); 
429
 Жабборов И.М. Ўзбеклар: турмуш тарзи ва маданияти (Этномаданий лавҳалар). – Тошкент: Ўқитувчи, 
2003.– 208 б. 
430
 Туленов Ж. Қадриятлар фалсафаси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1998. – 236 б. 
431
 Мамашокиров С., Тоғаев Ш. Эркин ва фаровон ҳаёт қурилишининг ғоявий-мафкуравий масалалари. 
Рисола. – Тошкент: Маънавият, 2007. -80 б. 
432
 Карабаев У. Этнокультура (Традиционная народная культура). –Ташкент: Шарк, 2005. - 239 с.
433
 Семенов И.Н. Типология, периодизация и организация рефлексивного подхода в психологии и социально-
гуманитарных науках. - М.: Ярославль, 2004. 

---

365 
tafakkur madaniyati (O.S.Anisimov). 
Madaniyatni keng ko‘lamda anglash imkonini beruvchi ta’rif uning 
ensiklopedik ta’rifi sanaladi: