Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi

Chotqol biosfyerik davlat qo'riqxonasi Mamlakatimizning shimoliy g'arbida Toshkentdan 35 km narida go'zaIJikda tengi yo'q Chotqol biosfyerik davlat qo'riqxonasi joylashgan. 2007 yilda qo'riqxonaning 60 yilligi nishonlandi. 1936 yilda O'zSSR Tabiatni asrash qo'mitasi Chotqol qo'riqxonasini tashkil etishni taklif etdi. 1937 yilda botaniklar F.Ya.Budkov, P.A.Gomalitskiy, D.F.Jelezyakov va boshqalar, shu maydonda ilmiy tekshirish ishlarini olib bordilar. 1941-1945 yildagi urush boshlangan ishni to'xtatib qo'ydi. 1947 yilda O'zSSR Vazirlar Mahkamasi qaroriga binoan 22400 gektar maydonda tog'-o'rmon qo'riqxonasi tashkil etildi. 1959 yil Maydontol maydoni qo'shilgandan so'ng, qo'riqxonaga Chotqol tog'-o'rmon davlat qo'riqxonasi deb atala boshladi. Hozirgi kunda qo'riqxonaning umumiy maydoni 35724 gektarga ega.

Chotqol qo'riqxonasi Chotqol tizmasining janubiy g'arbida joylashgan bo'lib o'simlik, hayvonot dunyosini, tabiiy, geografik holatlarini saqlab qolish maqsadida tashkil etilgan. Qo'riqxona maydoni Tyan-Shanga tegishli bo'lib, 2 ta maydondan ibOl-at Boshqizilsoy (Parkent tumani) va Maydontol (Bo'stonlik tumani). U dengiz sathidan 1200-4000 m balandlikda joylashgan. Qo'riqxona maydoni Qirg'iziston Respublikasining Besh orol qo'riqxonasiga chegaradosh. Qo'riqxonaning ob-havosi keskin kontinental bo'lib, qishda harorat-400S gacha tushib ketadi. Boshqizilsoy maydoni (iqlimi) dengiz sathidan 1080-3260 m balandlikda joylashganligi sababli, iqlimi Maydontoldan keskin farq qiladi. Boshqizilsoy maydonida tog'laming balandligi 1000 metmi tashkil etadi. Eng yuqori qismlari dengiz sathidan 3265 metr balandlikda joylashgan. Shundan 2992 metrda Qo'rg'ontosh, 2763 metrda - Taqali, 2751 metrda Golya joylashgan. Maydontol maydonida esa 1200-3875 m dengiz sathidan yuqorida bo'ladi. Qo'riqxonaning tog' zonalarining pastki 1200-1300 m da tuproq kulrang tusda bo'ladi, 1400-2200 metrdan esa tuproqjigarrang tusda bo'ladi. Tog' tizmalari betakror go'zalligi bilan ajralib turadi. Qo'riqxonada 1168 turdagi o'simliklar bo'lib, ular: pista, tosh daraxt, shamshodi, zirk va irg'ay kabilar. Bundan tashqari o'simliklar texnik, ekinlar efirmoylilar va dorivorlik xususiyatlariga egalari ham bor. Bu yerda Buxoro bodomi, olma, olcha, gilos, namatak kabi mevali daraxtlami uchratish mumkin. QO'riqxonada O'zbekiston Respublikasinnig Qizil kitobiga kiritilgan 46 turdagi o'simliklar mavjud. Qo'riqxonaning hayvonot dunyosi boy va turli-tumandir. Bu yerda ayiq, taka, bo'rsiq, tulki, to'ng'iz, sug'ur, jayron, kaklik, burgut, ilonlar uchraydi. Bundan tashqari qorako'zli kaltakesak, toshb~qa, Maydontolning ba'zi joylarida Sibir tog' echkilari mavjud. Sudralib yuruvchi hayvonlaming 9, qushlaming 93, sutemizuvchilaming 23 turi mavjud.