Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi

Biotsenoz tur, tarqalishi va ekologik strukturasi

Jarnoaning rnavjudligi uchun faqatgina turlaming soni emas balki ulaming xilrna-xilligi ham lozim, xilma-xillik tabiatda biologik xilmaxillikni saqlab turadi. Bioxilrna-xillik deyilganda rna'lum bir chegaradagi turlar va ekotizirn tushuniladi. Xilma-xillik turlarning va populyatsiyalaming doirniy holda saqlanishiga imkon byeradi.

Biotsenoz turlar, joylar va ekologik struktura bo'yicha bir-biridan farqlanadi. Tur strukturasi-biotsenoz hosil qiluvchi turlar sonining ular massasi yoki soniga nisbati: -Biotsenozning tur strukturasida bir tur soni yoki massasi egallagan maydon yoki joyga nisbatan ko'p bo'lishi mumkin. -Kam uchrashi-ma'lum joyda bir turning soni yoki massasi umumiy soniga qaraganda namuna olish yoki hi sob maydonchasidan aniqlash orqali aniqlanadi.

-Dominantlik darajasi-bir turning ushbu hududdagi jami turlarga nisbati. Tur xilma-xilligi-ushbu jamoa yoki hududda uchraydigan turlar soniga aytiladi. Biotsenozlarda turlar soni juda ko'p va kam bo'lishi mumkin. Turlar xilma-xilligi o'simlik yoki hayvon turining yoshiga ham bog'liq bo'ladi. Turlar yosh bo'lsa tur soni kam bo'ladi, shuningdek, tur soni ekologik omillardan ham kelib chiqadi, o'sish va yashashga sharoit qulay bo'lsa turlar soni ko'p bo'ladi. Tog'lar, sahrolar, sho'r tuproqlarda bioxilma-xillik kam bo'ladi.-Jamoada dominant turlar bo'lib ular son jihatdan ko'p bo'lishi, ikkinchi darajali va kam sonli kamyob bo'lishi mumkin. Dominantlar ichida bioxilma-xillikni saqlab turuvchi-quruvchi edifikatorlar bo'ladi, bular o'sha joyda mikroklimat hosil qilib turlarning shakllanishi uchun sharoit yaratadi. Joy biotsenozi-bu turH turga mansub organizmlarning vyertikal yoki gorizontal joylashishidir. Joy strukturasi eng avvalo o'simliklar biotsenozida yaqqol ko'rinadi. Biotsenozning vyertikal strukturasida yaruslar bo'yicha joylanishni ko'rish mumkin, gorizontal biotsenozda rangbaranglik yoki mozaikani ko'rish mumkin. Bu yerda uchraydigan o'simliklar ichida dub, lipa, chinor birinchi darajali bo'lsa, olma, nok, do'lana, pastda ikkinchi darajalilar, qorag'at, yovvoyi bodomcha va boshqa butalar, song chalabuta va baland bo'yli o'tlar uchinchi darajalilarga kiradi.Ekologik strukturasi-turli ekologik guruhlarga kiruvchi organizmlaming o'zaro nisbatidir. Ekologik strukturasi o'xshash biotsenozlar turli tur tarkibiga ega bo'lishi mumkin. Yashash joyi-bu populyatsiyalarning yashaydigan quruqlikda yoki suvdagi hududi yoki akvatoriyasi hisoblanadi. Turning yashash joyi uning ekologik nishasi tarkibidir. Jamoaning yashab oziqlanadigan joyiga biota deyiladi.