Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika kafedrasi

9-ma’ruza: Almashuv o’zaro ta’siri va uning ferromagnetizm yuzaga kelishidagi roli.
Dia- va paramagnetiklardan farqli ravishda FerromagNetiklarning kichik-kichik sohalari, tashqi magnit maydoni bo’lmaganda ham o’z-o’zidan to’yinishgacha magnitlanish xossasiga ega bo’ladi. Bu sohalar ichida atomlarning magnit momentlari o’zaro parallel joylashgan bo’ladilar. Ana shu sohalar domenlar deb atalib, tashqi magnit maydonit bo’lmaganda, ularning magnit moMentlari magnetikning butun hajmi bo’ylab o’zaro tartibsiz yo’nalgan bo’ladi. Tashqi maydon ta’sirida doMenlarning magnit momentlari tartiblanib, ferromagnit magnitlanadi. Temperatura oshishi bilan atomlarning issiqlik harakati bunday magnit tartiblanishni buza boradi. Temperatura Kyuri temperaturasiga yetganda ferromagnetikning o’z-o’zidan magnitlanishi butunlay yo’qolib u paramagnetikka aylanadi. Bundan Kyuri temperaturasi Ferromagnit modda atomlari magnit moMentlarini tartiblovchi ichki o’zaro ta’sir energiyasining o’lchovi hisoblanishi kelib chiqadi.
Ferromagnetiklarning magnit xossalarini tushuntirish bo’yicha Veyssning klassik nazariyasi va Frenkel hamda Geyzenberglar tomomnidan ishlab chiqilgan kvant nazariya mavjuddir. Giromagnit nisbatlarni o’lchash bilan bog’liq tajribalarda, ferromagnetizmni atomning kechikib to’ladigan qobig’ida joylashgan elektronlarning o’z o’qi atrofida aylanishi bilan bog’liq ekanligi, ya’ni spin tabiatiga ega ekanligi isbotlandi. Keyin, 1928 yilda bir-biridan bexabar holda Frenkel va Geyzenberglar ferromagnit holat, sof kvant xarakterga ega bo’lgan, almashinish o’zaro ta’sir deb ataladigan ichki o’zaro ta’sir natijasida hosil bo’lishini ko’rsatdilar.
Hozirgi kunda almashinish o’zaro ta’sir mexanizmini tushuntiruvchi uchta model mavjuddir: Lokallashgan (o’troqlashgan) elektronlar (Geyzenberg) modeli, umumlashgan elektronlar modeli yoki ferromagnetizmning zonalar nazariyasi (Frenkel modeli) va bilvosita o’zaro ta’sir modeli.
Shulardan ushbu ishda qo’yilgan maqsadga bevosita aloqador bo’lgan birinchi va uchinchi modellarning mohiyatini qisqacha qarab chiqamiz.