Samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti Noshirlik ishi yo’nalishi

O`qituvchining ta`limda yangi axborot texnologiyalari sohasidagi umumiy bilim va ko`nikmalari:

- shaxsiy kompyuter va ularning tashqi qurilmalarining ishlash tamoyillarini bilish;

- zamonaviy dasturiy ta`minotni egallash;

- Internet tarmog`ida ishlashning asosiy tamoyillari va dasturiy ta`minotini egallash;

- ta`limda yangi axborot texnologiyalarining vositalarini foydalanish muammosi bo`yicha uslubiy materiallar va ilmiy adabiyotlarni bilish;

- o`quv jarayonini boshqarish uchun kompyuterni foydalanish imkoniyatlarini tushunish;

- dasturiy ta`minotning didaktik imkoniyatini tahlil qila olish;

- yangi axbort texnologiyalarining vositalarini foydalangan holda mashg`ulotlarni tashkil etish va o`tkazish uslubiyotiini egallash;

- mustaqil ravishda Internet, turli elektron ma`lumotnomalar, ma`lumotlar ombori, axborot izlash tizimlari va lug`atlardan axborotlarni izlay olish;

- axborotlarni saqlash, u taxlil qila olish va tasvirlash shakllarini tanlay olish;

- olingan ma`lumotlarni hal qilinayotgan masalalarga qo`llay olish.
O`qituvchilarning Internet texnologiyalari sohasidagi maxsus bilim va ko`nikmalari:

- telekommunikasiya tizimlari asosiy shakllari va umumiy ishlash ptamoyillarini bilish;

- foydalanuvchilarni Internetga turli darajada kiritish xususiyatlarini tushunish;

- teleanjumanlar tashkil etish va o`tkazish xususiyatlarini bilish;

- telemmunikasiya muomalasi (aetiketi)ni bilish;

- boshqa foydalanuvchilar bilan axborot almashinish uchun telekommunikasiyaning turli vositalaridan foydalana olish;

- tarmoqda axborot "navigasiya" malakalariga ega bo`lish;

- tarmoqning axborot ashyolari bilan ishlay olish;

- masofali o`qitish kurslarini yaratish uchun dasturiy vositalarni foydalanish xususiyatlarini tushuna olish;

- elektron pochta bilan ishlay olish;

- tarmoq orqali foydalanuvchilar bilan muloqat qila olish;

- zamonaviy gipermatnli va gipermedia tizimlari bilan ishlay olish;

- Internet axborot ashyolari ichidan ta`lim maqsadiga moslarini ajrata olish;

- turli amaliy dasturlari va zaruriy utilitlardan foydalangan holda axborotlarni tarmoqdan uzatish uchun tayyorlay olish.

O`qituvchining pedagogika va psixologiya sohasidagi umumiy bilim va ko`nikmalari:

- masofali o`qitishda o`quvchilarning o`quv - bilish faoliyatida shaxsiy stillarini bilish;

- masofali o`kitishda o`quvchilarni faoligini aniqlovchi omillarni bilish;

- masofali o`qitishda bilimlarni egallash jarayonining xususiyatlarini bilish;

- Internetning axborot bilish muxitida o`quvchilarni mustaqil ishlashini tashkil etish xususiyatlarini bilish;

- masofali ta`lim ishtirokchilari bilan muloqat tashkil etish usullariga ega bo`lish;

- o`quvchilarni psxologo-pedagogik testlardan o`tkazishni tashkil etish va o`tkaza olish;

- o`quvchining shaxsiy psixologo-pedagogik portretini tuza olish;

- o`quv faoliyatning dastlabki bosqichida o`quvchilarni psixologik qo`llab-quvvatlay olish;

- o`quvchilar psixologik mosliklari prinsipiga ko`ra kichik o`quv guruhlar shakllantira olish;

- virtual o`quv guruhini psixologo-pedagogik tashxisini o`tkaza olish;

- virtual o`quv guruhi ichida yaxshi psixologik muxit yarata olish;

- nizolik vaziyatlarni oldini olish va yecha olish.

O`qituvchining yangi axborot texnologiyalari sohasidagi umumiy bilim va ko`nikmalari:

- shaxsga yo`naltirilgan zamonaviy uslublar - hamkorlikda ta`lim olish uslubi, loyihalar uslubii, tadqiqot uslublari va boshqa uslublarni bilish;

- ta`limning yakama-yakka, guruhiy va frontal uslublariga ega bo`lish;

- qo`llanilayotgan ta`limning kunduzgi shaklini Internet sharoyitiga moslashtira olish;

- ta`limning kunduzgi va sirtqi shakllarini birlashtira olish;

- masofadagi o`quvchilar bilan ishlayotganda ta`limning yakkama-yakka, guruhiy va frontal shakllarini birlashtira olish;

- telekommunikasiya loyiha tashkil etish va o`tkaza olish;

- moderator sifatida o`quv mavzulik telekonferensiya tashkil etish va o`tkaza olish;

- mavzuga oid chat tashkil etish va o`tkaza olish;

- o`quvchilarning o`quv faoliyatini monitoringini tashkil etish va o`tkaza olish;

- o`quvchilarni bilimini samarali nazorat qilish va testlash tizimini tashkil eta olish.

Masofali o`qitish orqali olib o`rta maxsus, kasb-hunar muassasalari kadrlarini malakasini oshirish va qayta tayyorlash tizimi kam xarajatli, ana`naviy o`qitish tizimiga qaraganda samaraliroq hamda kelajagi porlok shakllardan biridir.

Xozirgi kunda Amerika Qo`shma shtatlarida 50% korporasiyalari MO` dan foydalanadilar, 200 (Universitetlarning 60 foyizi ) OU, 1000 dan ko`p kollej-lari MO` kurslarini taqdim etadilar.

Unga 3 mln. mutaxas-sis jalb qilingan. Bir necha yillardan keyin ularning soni 5 mln.ga yetishi mumkin.

Masofali o`qitishda ta`limni rejalashtirishdan natijalarni tahliligacha bo`lgan besh bosqich. Har qanday masofali kurs qo`yidagi bosqichlarda amalga oshadi: g`oyani tug`ulishi, amalga oshirishni rejalashtirish, kursning kontenti (mazmuni)ni yaratish, kursni kursni siljitish, kurs bo`yicha shaxsan o`qitish va o`qitish kursini yoki ashyoni ishlab turish naijalarini tahlili. O`qitish natijalari bo`yicha kursni to`g`rilash, to`ldirish va o`zgartirish.

Yuqorida keltirilgan bosqichlar, mohiyati bo`yicha savol, muammo yoki masala (jarayon)larni shakllantirish va ularni amalga oshirish, hal qilishdan iboratdir.

Quyida tuzilishli keltirilgan matn masofali o`qitish kursi yoki ashyosning texnik vazifalarning uni ishlab chiqish yoki rejalashtirilayotgan loyihaning texnik-ishchi loyihasini tashkil etishi mumkin.

Bundan tashqari, bu oddiy savollar yig`indisi bo`lishi mumkin va unga javob berib, masofali o`qitish kursi bo`yicha loyihangizning amalga oshirilishini tassavur qilishingiz mumkin.

Kursning hayotilik sikli(mavjudligi)ning har bir bosqichida "yaratuvchining" savollari va/yoki harakat qilishini to`la vazifalari tavsiflangan. Zarur bo`lmagan yoki ortiqcha harakatlar ko`rib chiqish va bajarishdan olib tashlanishi mumkin. "O`qitish kursining kontenti (mazmuni)ni tayyorlash" bosqichining bo`limi o`qitish ashyosini yaratishning sodda harakat rejasini tashkil etishi mumkin.

Ixtiyoriy bosqich (bosqichning mavjudligi) avtonom holda foydalanilishi mumkin.

Material o`zining katta bo`lmagan shaxsiy ashyosini yaratuvchi (2 bosqich) va uni o`qitishda foydalanilayotgan (3 bosqich) o`qituvchiga ham, shuningdek, masofali tinglovchilarni ommaviy o`qitish (barcha bosqichlari) uchun kurs yoki bir qancha kurslarni yaratishni o`ylayotgan menejerga ham foydali bo`lishi mumkin. U holda ham, bu holda ham "yuqoridan pastga yurish", javoblarni ifodalash, amallarni bajarish yetarli va mujiza - masofali o`qitish ashyolarini "tug`ilishi" paydo bo`ladi.

Taklif qilinayotgan tuzilish o`qitish ashyosini loyihalashning chiziqli va izchil algorimi bo`lib xizmat qilishi mumkin. Ushbu algoritmda oshkor bo`lmagan sikllar (loyihalashda qaytish va to`g`rilash), bosqichlarni takrorlanishi ("MO` kursini o`ikazish" bosqichini "adadi", shaxsiy o`qish jarayoni).

Qo`llanilayotgan atamalar [ 1 ] ishga mos keladi.

1. 
   Masofali o`qitish kursini rejalashtirish
   
2. 
   O`qitish kurs kontenti (mazmuni) ni tayyorlash
   
3. 
   Masofali o`qitish kursini oldinga siljitish va faollashtirish
   
4. 
   MO` kurslarini o`tkazish
   
5. 
   O`tkazilayotgan o`quv kursining natijasini tahlil qilish
   

Xindistonda masofali o`qitish. Xindistondagi Indra Gandi nomidagi Milliy ochiq universiteti 1985 yili tashkil etilgan bo`lib, faqat 1987 yildan e`tiboran talabalarni akademik dasturlar asosida tayyorlay boshlagan. Universitetning asosiy vazifasi-axborot va kommunikasiya texnologiyalardan foydalangan xolda o`kitish sifatini, shu jumladan nashr etiladigan materiallarni ham, ko`tarishdan iboratdir. Universitet axolining keng qatlami, shu jumladan ayollar, nogiron va kam ta`minlangan aholilarga ta`lim imkoniyatini yaratishga qaratilgan.

Taqdim etayotgan Masofali o`qitish ta`lim muhitilari uz ichiga chop etilgan qo`llanmalar, audio-vidiokasetalar, radio-tele eshittirishlar, shuningdek, mamlakatning turli qismlarida joylashgan ana`nviy universitet va kollejlarda joylashgan ko`p sondagi o`quv markazlarida kunduzgi maslahatlar o`tkazishnini oladi.

Universitetda umumiy kontengenti 185000 nafar talabao`qiydi. Har yili universitetning turli dasturlari bo`yicha 80000 ga yaqin talaba qabul qilinadi.

Evropadagi masofali o`qitish. Shimoliy Amerika doirasidan tashqarida masofali o`qitish asosan davlat tomonidan ta`minlanadigan "Ochiq" universitetlar hisobiga rivojlanmoqda. 60 yillarda Buyuk Britaniyada paydo bo`lgan MU Yevropa tashkiloti dastlab qandaydir darajada sirtqi ta`lim tizimiga o`xshash edi. Ularning asosiy farqi shunda ediki, o`qitish talabaning turar joyiga yaqin yerga ko`chirilgan bo`lib, ular maxsus qo`llanmalardan foydalangan xolda o`zlari mustakil ravishda tayyorgarlik qilar edilar. Bunda talabalar o`zlarining asosiy faoliyatidan uzok ajralishga ega bo`lmaganlar. Bundan tashkari o`quv jarayonida asosiy ahamiyat talabaga yaqinyashab, ularga o`quv jarayonida maslahatlar beradigan, seminar va yakshanba maktablarini tashkil qiladigan tyutorlar berillangan edi. Kurslarning bir qismi televidenie va radiodan foydalangan holda taqdim etadilar. Yevropada MO`T Ochiq, universitetlarning tashkil etilishi bilan bog`liq ravishda 70 yillarda faol ravishda rivojlandi.

Ispaniyaning Masofali o`qitish Milliy universiteti (Universidad National de education a distancia UNED) mamlakatida 58 ta o`quv yurti va chet davlatlarda 9 ta o`quv yurtini o`z ichiga qamrab olgan. Buyuk Britaniyada boshqaruv soxasida magistr darajasi uchun mo`ljallangan dasturlarining 50% dan ko`prog`i MU orqali amalga oshiriladi. Ushbu sohada Britaniya Ochiq, Universitetining Ochiq, tijorat maktabi ilg`or hisoblanadi.

Oxirgi paytlarda Yevropa MO` da imkoni boricha zamonaviy kompyuter va kommunikasiya texnologiyalari qo`llanilmokda. Bu bilan shimoliy Amerika va Yevropa tashkilotlari orasidagi texnologik farq, borgan sari kamaymoqda. Umuman olganda, elektron oliy ta`lim dasturlari 30 dan ortiq, davlatlarda ishlab chiqilmoqda.

Xitoyda masofali o`qitish. XX asrning 50-yillari Xitoyda masofali o`qitishning asosiy shakli sirtdan o`qitish bo`lgan.1951 yili Shimoliy-Sharqiy tajriba maktabida sirtqi bo`lim ochildi, Pekinda esa sirtqi pedagogik bilim yurti tashkil etildi va shu bilan o`rta maxsus sirtqi pedagogik ta`lim boshlandi. Sirtqi oliy ta`lim dastlab Xitoy xalq universitetida (1952 y.) va Shimoliy-Sharqiy pedagogika instituti (1953 y.) da ochildi. 1965 yilga kelib Xitoyning 123 ta oliygoxida 138 ta mutaxassislik bo`yicha sirtqi ta`lim joriy qilingan bo`lib, unda 189 ming talaba, ya`ni barcha o`qiyotgan talabalaning 28 % ni tashkil etgan. 1960 yilda Pekinda birinchi radioteleuniversiteti tashkil qilinda. U radio,televidenie va nashr etilgan materiallar orkali ochiq o`qitish olib bordi.

1966 yilga kelib bunday universitetni 8 ming kishi maxsus kurs bo`yicha va 50 ming kishi alohida fanlar bo`yicha bitirib chiqdi.1986 yili Xitoy o`qitish televideniyasi (SETU) ochildi. Shundan boshlab Xitoy zamonaviy texnikali uchta: o`quv yurtlarida o`qitish tizimi, radio va televidenie orqali o`qitish tizimi va sun`iy yo`ldosh orkali o`qitish tizimiga ega bo`ldi. 1998 yilning oktyabridan e`tiboran masofali o`qitishda sun`iy yo`ldosh aloqasi foydalanila boshlandi va ular birinchi navbatda iqtisodiy koloq rayondagi o`quvchilarni o`qitishga karatilgan edi. 1996 yili Sinxua Politexnika instituti zamonaviy masofali va tarmoqli o`qitish tizimini ko`tarib chiqdi, shu bilan 1998 yili Xitoyning 4 ta -Sinxua politexnika instituti, Pekin aloqa instituti, Chjeszyan universiteti va Xunan universiteti hamda Markaziy radioteleuniversitet, keyinchalik Pekin universiteti Xitoyda zamonaviy masofali o`qitishning birinchi tajriba markavzlariga aylantirildi va 1999 yildan boshlab masofali o`qitish dasturi amalga oshira boshlandi. 2000 yildan boshlab Xitoy o`qitish televideniyasi ommaviy axborot vositalarini sun`iy yo`ldoshli keng tasmali translyasiya platformasini ochilishi tomoshabinlarga uylaridan chiqmasdan turib masofali o`qiishning 30 xil turidan ixtiyoriysini tanlash imkoniyatini berdi.

Pekin universitetining masofali o`qitish uslubiga kelsak, u quyidagicha: tinglovchilar o`qishga kirayotgan paytda ularning qo`liga ma`ruzalar jadvali kiritilgan o`quv rejasi beriladi. Rejadagi ma`ruzalarni o`tagan tinglovchi o`qishni tugatishi mumkin. Ma`ruzalar sun`iy yo`ldoshli raqamli radiotarmog`i bo`yicha uzatiladi. Bunday o`qish asosan auditoriyalarda o`tadi. Internet orqali asosan fanlar bo`yicha o`quv material, tinglovchi savollariga javoblar va vazifalar uzatiladi.

Tinglovchilar aniq bir markazlarda, imkoniyati bo`lgan tinglovchilar esa, mustaqil ravishda Internet orqali o`qishlari mumkin.

Pekin universitetining barcha auditoriyalari ochiq bo`lib, ularga turli oliygoxlarning o`qituvchilarini ma`ruzalari uzatiladi. Mamlakatning 8 provinsiyasida oliygoxlardan tashqarida 9 ta masofali o`qitish markazlari ochilgan. Bu markazlarda tinglovchilar Internet orqali o`qituvchilar bilan kompyuter yordamida muloqat qilishlari mumkin.

Tinglovchilarning o`qishga sarflaydigan to`lovlari oddiy oliygoxlarda o`qishlariga qaraganda 10% ga kamroq. Hozirgi kunda Pekin universitetining bir yillik to`lovi 4800-5200 yuanni tashkil etadi.

2000 yilning oxirlaridan boshlab boshlang`ich va o`rta maktab o`qituvchilarning malakasini oshirish kompyuter tarmog`i (www.chinatde.net) ishlay boshladi. Unda navbat bilan 10 mln. o`qituvchi malakasini oshirish mo`ljallangan.

29 provinsiyada o`z tayanch nuqtalariga ega bo`lgan Sinxua Politexnika instituti masofali o`qitish tarmog`iga ixtiyoriy vaqtda nafaqat pedagoglar, balki institutning o`zida taxsil olayotgan talabalari ham bog`lanishlari mumkin. Ushbu institutning tarmog`ida masofali o`qitish orqali magistrlar ham tayyorlanmoqda.

"Xuasyadadi" tarmog`i (www. edu-edu.com.cn) o`zlarining taniqli institutlari bilan birgalikda mustaqil ravishda o`quvchilarga imtixon topshirishlari uchun kompyuter maslahatlari o`tkazishni tashkil etdi. Unda har yili 14 mln. o`quvchilar mustaqil ravishda o`zlariga zarur axborotlar olishlari mumkin.