Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti odam va hayvonlar fiziologiyasi va biokimyosi kafedrasi

Yosh bolalar oliy asab faoliyatining xususiyatlari
Bolalarning bosh miyasi yoshiga qarab ayrim o‘zgarishlarga uchraydi. Bolalar bosh miyasi ular rivojlanishining birinchi yillarida tez taraqqiy etadi. Yosh bolalar, ayniksa, yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda bosh miyaning sirtqi tomoni yaxshi rivojlanmagan bo‘lib, katta pushtalarni bir-biri bilan qo‘shib turadigan va katta pushtalardan ajralib chiqadigan mayda pushtalar bo‘lmaydi.

Bunday mayda pushtalar 6 oydan keyingina paydo bo‘la boshlaydi. Bolaning bosh miyasining og‘irligi 8-9 oylik bo‘lganda yangi tug‘ilgan paytdagiga nisbatan ikki martaga, 3 yoshga kirganda – uch martaga ko‘payadi. Bosh miya yarim sharlarining po‘stlog‘i ham katta odamlarnikidan farq qiladi. 1 yoshdan 8 yoshgacha bo‘lgan bolalarda po‘stloq kattalarnikiga nisbatan yupqaroq bo‘ladi. Shu bilan birga, ayrim hujayralar qavatidagi asab hujayralar juda zich joylashgan. Bola 6-7 yoshga etgach miya po‘stlog‘ining qavatlari aniq shaklga ega bo‘lib, olti qavatli shaklga kiradi.

Bolalarda shartli reflekslar hosil qilish uchun katta odamlarda qo‘llaniladigan usullardan foydalanib bo‘lmaydi. Ba’zi shartli reflekslar bola tug‘ilgandan keyin birinchi kunlardanoq hosil bo‘lishi mumkin. Bir oy o‘tgach shartli refleks hosil qilish osonlashadi, ayniqsa, ovqat eyishga oid reflekslar juda ko‘p hosil bo‘ladi. Masalan, chaqaloqni emizish paytidagi kabi holatda ushlab turilsa, u og‘zini ochib, boshini ikki tomonga aylantiradi va lablarini so‘ra boshlaydi. Oradan 1,5-2 oy o‘tgach yorug‘lik va tovushlarga javoban vujudga keladigan harakatlar reflekslari hosil bo‘ladi. 6-chi oydan boshlab sezuv a’zolari orqali shartli reflekslar hosil qilish mumkin. Bola 1 yoshga to‘lgach, buyumlarning harakati, ranglari va shakllarini farqlay boshlaydi, mexanik va xarorat ta’sirlarni bir-biridan ajratadi.

Tashqi muhit bilan aloqa qilish natijasida bola so‘zlashga o‘rgana boshlaydi. Odatda birinchi yoshning oxiri, ikkinchi yoshning boshlaridan bola ayrim gaplarni «tushunadigan» va ba’zi bir so‘zlarni gapiradigan bo‘ladi, bunda, uning «tushunishi» so‘zlashidan ilgariroq taraqqiy etadi. Bola dastlab qiyqira boshlaydi, keyinchalik ayrim so‘zlarni talaffuz qilishni o‘rganadi. Birinchi yoshning oxiri va ikkinchi yoshning boshlaridan bola so‘zlarni «tushunishi» natijasida, ma’lum bir ma’noga ega bo‘lgan so‘zlarni gapira boshlaydi. Ikkinchi yoshning oxirida esa, ayrim tovushlardan butun so‘zlar tuzadi. Ma’noga ega so‘zlarning vujudga kelishi ikkinchi tartibli signal tizimining taraqqiy etishi natijasida amalga oshadi.