Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

7. Ildizda doimiy to‘qimalarning hosil bo‘lishi. 
Ildiz  meristema  hujayralarining  bir  necha  marta  eniga  va  uzunasiga  bo‘linishi  natijasida 
doimiy to‘qimalar  yuzaga keladi. Bu jarayonni taraqqiy  etishi ko‘rsatilgan bo‘linuvchi zonadan 
biroz  yuqoriroqda  periblema  va  pleromalar o‘rtasida  chegara  hosil  bo‘ladi,  ular  katta  kichikligi 
hamda joylashish xususiyati jihatidan bir-biridan farq qiladi (20-rasm). 
 
 
 
20-rasm. Gulsavsar ildizining birlamchi tuzilishi: 
1 – epiblema qoldiqlari; 2 – ekzoderma; 3 - asosiy parenxima; 4 – endoderma; 
5 – o‘tkazuvchi hujayra, 6 – peritsikl; 7 – ksilema nuri, 8 - floema 
(2-5 – birlamchi po‘stloq, 6-8 – markaziy silindr). 

---

 
70 
Ildizning  so‘ruvchi  zonasida  r  i  z  o  d  e  r  m  a  (epiblema)  to‘qimasi  hosil  bo‘ladi. 
Rizoderma  bajaradigan  vazifasi  jihatidan  eng  muhim  to‘qima  hisoblanadi,  chunki  har  bir 
rizoderma hujayralaridan uzunligi 1-2 mm va ba’zan 3 mm keladigan tukchalar (epiblema)hosil 
bo‘lib, s o‘ r i sh zonasining yuzasini kengaytiradi. 
Tukchalarning  po‘sti  juda  ham  yupqa  selluloza  yoki  pektin  moddasidan  tashkil  topgan, 
uning ichida sitoplazma va yadro bo‘ladi. Tukchalar o‘zidan shilimshiq modda chiqarib bukiladi, 
tuproq  zarrachalari  bilan  o‘raladi  va  ozuqa  moddalarni  qabul  etishini  yengillashtiradi.  Ildiz 
tukchalarining  miqdori  tuproq  namligiga  va  o‘simlik  turga  ko‘ra  har  xil:  masalan, 
makkajo‘xorining 1 mm  so‘ruvchi zonasida 425,  olmada – 300, loviyada – 230 tagacha bir tup 
sulining  ildiz  tukchalari  14  milliardgacha  etadi.  Shu  bilan  birga  ildiz  tukchalarining 
hayotchanligi  ham  bir  xil  emas.  Masalan,  g‘o‘zaning  ildiz  tukchalari  14-48  kungacha  adirlarda 
o‘suvchi lagoxilusning ildiz tukchalari esa 10-15 kungacha yashaydi. 
Rizoderma  (epiblema)  hujayralarining  hammasi  ham  ildiz  tukchalari  hosil  qilmaydi. 
(Masalan, tropik o‘rmonlarda daraxtlarni ustida o‘suvchi epifit – orxideyadoshlarning ko‘pchilik 
vakillari, suvda o‘sadigan nilufar, viktoriya, kuvshinka va boshqalar). 
Periblemaning  yupqa  po‘stli  tirik  parenxima  hujayralaridan  tashkil  topgan  birlamchi