Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

13-rasm. Traxeya elementlarini yo‘g‘onlashish turlari: 
1 – halqasimon; 2 – 4 – spiralsimon; 5 – tursimon; 6 – norvonsimon; 
7 – qarama-qarshi; 8 – ketma-ket. 
 
O‘tkazuvchi to‘qimalar, birlamchi va ikkilamchi bo‘lishi mumkin. Birlamchi to‘qima barg, 
yosh novda va ildizlarda bo‘lib prokambiydan ikkilamchisi kambiydan (lot, kambium-almashish, 
o‘simlik kambiy hisobidan eniga o‘sadi) hosil bo‘ladi. 
Juda  ko‘p  organlarda  floema  bilan  ksilema  yonma-yon  joylashib  alohida  qatlamlar  yoki 
o‘tkazuvchi bog‘lamlar hosil qiladi. 
Floemaning  asosiy  tarkibiy  qismi  elaksimon  naylar  lub  (yo‘ldosh  hujayralar,  lub 
parenximalari  va  lub  tolalari)  dan  iborat  bo‘lib,  organik  moddalarni  o‘tkazish  uchun  xizmat 
qiladi. Shulardan eng muhimi e l a k s i m o n n a y l a r va y o‘ l d o sh h u j a y r a l a r d i r. 

---

 
61 
Floema  birlamchi  yoki  boshlang‘ich  va  ikkilamchi  bo‘lishi  mumkin.  Birlamchi  floema 
yoki  boshlang‘ich  (profloema)  o‘simlik  organlarining  o‘sishi  davrida  juda  tez  cho‘ziladi  va  tez 
buziladi. Ikkilamchi floema yoki lub kambiydan vujudga keladi. 
Elaksimon  naylarning  devorlarida  juda  mayda  teshikchalar  (turlar)  bo‘ladi,  “tur”  suvi 
naylarda uchraydigan teshikchalar to‘plamini bildiradi. Bu teshikchalar p o r a l a r deb ataladi. 
Elaksimon naylarda poralar juda ham tor bo‘lib, hamma naylarda bir xil shaklda bo‘ladi. Poralar 
yonma-yon joylashgan hujayralarning perforatsiyalanishi natijasida hosil bo‘ladi va ularni teshib 
o‘tadi. SHu poralar orqali yon hujayralarning tirik moddasi va assimilyasiya mahsuloti harakat 
etib  turadi.  Perforatsiya  bir  necha  hujayralar  guruhidan  tashkil  topgan  bo‘lib,  e  l  a  k  s  i  m  o  n 
pardalar shaklida joylashadi (14-rasm).