Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

13 - Mashg‘ulot. 
BIR PALLALI O’SIMLIKLAR POYASINING ICHKI TUZILISHI. 
 
Poya  ichki  tuzilishining  umumiy  xususiyatlari.  Poyaning  ichki  tuzilishi  odatda  uning 
asosiy  funksiyalarini  bajarishga  monand  ravishda  tuzilgan.  Poyaning  tarkibida  o’tkazuvchi 
to’qimalar  bo’lib,  o’simlikning  barcha  organlarini  birlashtiradi:  mexanik  to’qimalarning 
mavjudligi esa mustahkamlik berib turadi. Poya va umuman novdaning o’zi, hamisha o’sib va 
yangi organlarni hosil qilib turishi sababli, «ochiq » sistema hisoblanadi. 
O’tkazuvchi  va  mexanik  to’qimalardan  tashqari  poyada  g’amlovchi,  assimilyatsiya, 
ajratuvchi va boshqa to’qimalar ham bo’ladi. 

---

 
204 
Poyada  bir-biridan  ajralib  turuvchi  3  ta  anatomik  zona  (qism)larni  ko’rish  mumkin: 
qoplovchi,  birlamchi  po’stloq  va  markaziy  (o’q)  o’tkazuvchi  to’qimalarni  o’z  ichiga  olgan 
poyaning markaziy silindr qismi o’zak yoki stel (yunon. stela-ustun) bo’ladi. 
Poyaning  birlamchi  tuzilishi,  uning  apekal  meristemasi,  o’sish  konusining  initsial 
hujayralari  faoliyati  tufayli  hosil  bo’ladi.  O’sish  konusidagi  inetsial,  ya’ni  meristematik 
hujayralar  yig’indisini  Ganshteyin  3  ta  zonaga  gistogenlarga  ajratadi:  dermatogen  periblema, 
pleroma. 
O’sish  konusining  eng  tashqi  qavat  hujayralari  dermatogen  deb  aytiladi.  Dermatogen 
ostida  bir  necha  qavat  periblema  joylashadi.  Dermatogendan  poyaning  va  ildizning  po’sti 
shakllanadi. Periblemadan birlamchi po’stloq hosil bo’ladi. Pleroma o’sish konusining markaziy 
qismini egallaydi va poyaning yoki ildizning markaziy silindri hosil qiladi. 
O’sish konusi apeksdagi birlamchi meristema faoliyati tufayli poya shakllanadi. Birlamchi 
tuzilishda  poya  epiderma  ostida  birlamchi  po’stloq  shakllanadi,  uning  tashqi  chegarasini 
epiderma,  ichki  chegarasini  endoderma  tashkil  qiladi,  ular  orasida  esa  birlamchi  po’stloq 
parenximasi joylashadi. 
Markaziy  silindrning  eng  tashqi  chegarasi  perisikl  hisoblanadi  va  u  endoderma  ostida 
joylashadi. Ko’p hollarda perisikl bir qavat hujayralardan tashkil topadi, ba’zan bir necha qavat 
bo’lishi mumkin. 
Markaziy silindrda nay tola bog’lamlari va g’ovak parenxima hujayralaridan iborat bo’lgan 
o’zak  joylashadi.  O’simlik  yoshi  ulg’aygan  sari  ko’pchilik  o’simliklarning  o’zak  hujayralari 
nobud  bo’ladi  va  uning  ichi  havo  yoki  suv  bilan  tuladi.  Ba’zi  o’simliklar  o’zagidan  ajralib 
chiqarilgan moddalar yig’ilishi mumkin.