Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

33-rasm. Jo‘ka (Tilia americana) poyasining ko‘ndalang kesmasi 
A – bir yillik poya: 1 – birlamchi ksilema; 2 – ksilemani nuri; 3 – ikkilamchi ksilema;  
4 – kambiy; 5 – floemani nuri; 6 – birlamchi po‘stloq; 7 – periderma; 8 – epiderma;  
9 – birlamchi floemaning tolalari; 10 – ikkilamchi floema. B – ikki yillik poya. V – uch 
yillik poya. 
 
Yosh  yog‘ochlik va lubda ko‘p tirik hujayra bo‘lib, shu qavatda moddalar harakati bo‘lib 
turadi.  O‘simlikning  yoshi  ulg‘ayishi  bilan  tirik  hujayra  asta-sekin  o‘ladi.  Lub  bir  yilda  ya’ni 
o‘simliklar qishdan chiqqanda moddalarni o‘tkazish deyarli to‘xtaydi, yog‘ochlikda bu protsess 
juda sekin boradi. 
Shunday  qilib  daraxt  tanasida  bir  vaqtning  o’zida  ikki  protsess  bo‘lib  o‘tadi,  ya’ni 
moddaning  harakati  hosil  bo‘lgan  yosh  qatlamlardan  va  qari  hujayralar  qavatida  ham 
harakatlanadi.  Mana  shunday  protsess  kambiy  atrofidagi  hujayralar  qavatida  ham  bo‘lib  o‘tib 
uning yonida doimo paydo bo‘lib turadi. 
Daraxtlarning  poya  tuzilishi  o‘tchil  o‘simliklarning  tuzilishidan  farq  qiladi.  Bunga  sabab 
daraxtlar  poyasining  o’ziga  xos  funksiyalarini  bajarishga  moslashganidir.  Daraxtlarning  poyasi 
ko‘p  yillar  davomida  o‘zidagi  yon  shoxlar,  shoxchalar  va  bargning  og‘irligini  ko‘tarib  turadi. 
Daraxtchil  o‘simliklar  poyasidagi  asosiy  farq  shundaki,  ularning  to‘qimalari  kuchli  ravishda 
yog‘ochlanadi,  mexanik  to‘qimalar  kuchli  taraqqiy  etadi  va  asosan  poya  markazida  joylashadi 
(34-rasm). 
Bir pallali daraxtchil o‘simliklar tropik va subtropik o‘rmonlarda tarqalgan bo‘lib, ularning 
poyasida kambiy bo‘lmaydi, bog‘lamlar yopiq bo‘lib tartibsiz joylashgan. 
Bunday  o‘simliklarda  ham  ikkilamchi  o‘zgarishlar  ham  bo‘ladi,  lekin  bu  o’zgarishlar 
parenximadan hosil buluvchi va juda qisqa muddat ishlaydigan hosil qiluvchi halqalar hisobiga 
ro’y beradi. 
Ikki  pallali  daraxtchil  o‘simliklardan  qayrag‘ochning  poya  tuzilishini  kurib  chiqamiz. 
Ikkilamchi  tuzilishi  shakllana  boshlagandan  po’stning  eng  tashqi  qavati  bo‘lib  periderma 
hisoblanadi. Vaqt o‘tishi bilan ko‘p daraxtlarda periderma qavatiga aylanishi mumkin. Periderma 
bilan  markaziy  silindr  o‘rtasida  po’stloq  parenximasi  joylashgan.  Markaziy  silindr  perisikldan, 
agar  u  bo’lmasa  floemadan  boshlanadi.  Ikkilamchi  floema  elementlari  kambiy  erzarx  ya’ni 
markazdan tashqariga qarab hosil bo‘ladi. Ikkilamchi floema elementlari – elaksimon naychalar 
va  yo‘ldosh  hujayralar.  Ularga  aralashgan  holda  lub  (floema)  parenximasi  va  lub  mexanik 
tolalari joylashadi. 

---

 
84