|
Blu-ray Disc, BD
(ingl. blue ray — xavo rang nur va disc-disk)-
optik disk tashuvchi formati bo‘lib, raqamli axborotlarni hamda
yuqori aniqlikdagi videomateriallarni katta zichlikda yozish imkonini
beradi. Blu-ray Disc dagi axborotlarni o‘qishda qisqa to‘lqinli lazer
(405 nm) dan foydalaniladi. Ushbudisklardagi axborot hajmi bir
qatlamli diskda 25Gb, ikki qatlamli diskda 50Gbni tashkil qiladi.
Manipulyatorlar.
Kompyuterni boshqarish uchun sodda, qulay
va ommmabop bo‘lgan qurilmalardan biri bu manipulyator
(sichqoncha) hisoblanadi
.
Sichqoncha, oyoq manipulyatori, sharikli manipulyator (trekbol),
djoystik
200
Ta’limda mul’timedia texnologiyalaridan foydalanish.
Jahon
miqyosida nazar soladigan bo‘lsak kompyuter grafikasi va dizayn juda
ham keng darajada rivojlangan. Ularni amalda anchadan buyon
qo‘llab kelishmoqda. Lekin bu yaratilayotgan barcha dasturlar,
roliklar, dizaynlarning asosiy qismi kinofilmlar, multfilmlar, web-
saytlar
uchun
yaratilmoqda.
Maxsus
saytlarda
fanlarga
mavzulashtirilgan multimediali darsliklarning kamligi, borlarini ham
aniq bir fanni mavzularini to‘la yoritib bera olmasligi ta’lim sohasiga
yanada ko‘proq e’tibor berish lozimligini e’tirof etadi. Lekin elektron
darsliklar ichiga kiritilgan matnli yozuvlar, rasmlardan hozirda
grafikaning eng zamonaviy yo‘nalishi bo‘lgan roliklarning yaratilishi
saytlarga va shunga tegishli bo‘lgan narsalarga qiziqishni oshiradi.
To‘g‘ri bu sohada ko‘p ishlar amalga oshirilgan. Darslarning
multimedia imkoniyatlaridan foydalanib o‘tilishi o‘qituvchilarga bir
qancha qulayliklar tug‘diradi. Chunki, shu fanga mavzulashtirilgan
ovozli
dasturlar,
rasmli
ishlanmalar,
harakatli
yozuvlar
(prezentatsiyalar), multiplikatsiya ko‘rinishida yaratilgan filmlar,
animatsiyalar bir tomondan o‘qituvchi uchun yangillik bo‘lsa, ikkinchi
tomondan ta’lim oluvchilar uchun qiziqarli va diqqatini o‘ziga jalb
qiladi va mavzuni yaxshi o‘zlashtirilishiga turtki bo‘ladi.
Multimedia
texnologiyalarining
afzalliklari
va
alohida
xususiyatlarini sanab o‘tamiz:
- turli xil ko‘rinishdagi katta xajmdagi axborotlarni bitta diskda
saqlash imkoniyati mavjud (bir necha bobli matnlarni, minglab yuqori
sifatli tasvirlarni bir necha soatli film va roliklarni hamda tovushli
axborotlarni);
- sifati saqlangan holda ekranda tasvirlarni qismlarga ajratish yoki
ularni eng qiziq hamda kerakli qismlarini kattalashtirish imkoni
mavjud;
- grafiklar, tasvir va rasmlarni qiyosiy tahlil qilish, ularning
ko‘rsatgichlarini hisoblash, ilmiy yoki o‘rganish maqsadida dasturiy
vositalar yordamida ishlov berish imkoniyati;
- tasvir yoki tasvirni yoritish maqsadida foydalanilgan matn hamda
boshqa ko‘rsatilayotgan axborotdan kalit so‘zlarni yoki tasvirni
kerakli qismini ma’lumot olish hamda tushuntirish uchun kerakli
axborotni ajratib olish imkoniyatlari mavjud;
- statik yoki dinamik tasvirga monand uzluksiz musiqa hamda boshqa
audio ta’minotini olib borish imkoniyati;
201
- «stop-kadr» (kadrni to‘xtatish) ish tartibidan foydalanib videoyozuv
lavhasidan foydalanish imkoniyati;
- global Internet tarmog‘iga ulanish hamda uning resurslaridan
foydalanish imkoniyati mavjud;
- grafik va tovush redaktorlari, kartografik axborot va matnlarga
ishlov bera oladigan shaxsiy amaliy dasturlar bilan ishlash mumkin.
Yuqorida sanab o‘tilgan afzallik va xususiyatlardan tashqari
yana ko‘pgina imkoniyatlar ham mavjud, jumladan, tasvirni yaxlit
yoki bir qismini avtomatik ravishda ko‘rish, tanlangan joyini saqlab
qolish va belgilab qo‘yishlardir6.
Multimedia tizimlarini paydo bo‘lishi axborot texnologiyalarini
rivojlanishiga va ilm-fanda, talimda, savdoda (biznesda) tibbiyotda
keng ko‘lamda tadbiq etilishiga turtki bo‘ldi.
Axborot texnollogiyalarining multimedia vositalari o‘quv
jarayonida quyidagi eng muhim jihatlari bilan alohida ahamiyatga
egadir:
- differensial va individual o‘qitish jarayonini tashkil qilishi;
- o‘qish jarayonini baholash, teskari aloqa bog‘lashi;
- o‘zini-o‘zi nazorat qilish va tuzatib borishi;
- o‘rganilayotgan fanlarni namoyish etishi va ularning dinamik
jarayonini ko‘rsatishi;
- fan mavzularida animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi
kompter va axborot texnologiyalardan foydalanishi;
- o‘quvchi–ta’lim oluvchilarga fanni o‘zlashtirish uchun strategik
ko‘nikmalar hosil qilishi va hokazo.
Shuningdek, multimedia vositalarining amaliy tomoni, ulardan o‘quv
jarayonida foydalanish va kelgusida ta’lim tizimida o‘quv jarayoni
uchun ma’lumotlar bazasini va animatsion taqdimotlar yaratishdek
muhim vazifani amalga oshirishga zamin hozirlaydi.
Multimedia gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar
texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:
- axborotning xilma-xil turlari: an’anaviy (matn, jadvallar,
bezaklar va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan
parchalar, telekadrlar, animatsiya va boshqalar), turlarini bir dasturiy
mahsulotda integratsiyalaydi;
- muayyan vaqtdagi ish, o‘z tabiatiga ko‘ra statik bo‘lgan matn
va grafikadan farqli ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning
ma’lum oralig‘ida ko‘rib chiqiladi. Video va audio axborotlarni
kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessor
202
tez harakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining o‘tkazish
qobiliyati operativ va video-xotira, katta sig‘imli tashqi xotira, hajm
va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo‘yicha almashuvi tezligini
taxminan ikki barobar oshirilishi talab etiladi;
- “inson-kompyuter” interaktiv muloqotning yangi darajasi,
bunda muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har
tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur holat ta’lim, ishlash yoki dam
olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi;
- multimedia vositalari asosida o‘quvchilarga ta’lim berish va
kadrlarni qayta tayerlashni yo‘lga qo‘yish hozirgi kunning dolzarb
masalasidir.
Rivojlangan mamlakatlarda o‘qitishning usuli hozirgi kunda
ta’lim sohasi yo‘nalishlari bo‘yicha tadbiq qilinmokda. Amaliyot
shuni ko‘rsatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni
o‘qitish ikki barobar unumli bo‘lishi bilan birga vaqtdan ham yutish
mumkin. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30% gacha
vaqtni tejash mumkin bo‘lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq
muddat saqlanib qoladi. Agar o‘quvchilar berilayotgan materiallarni
ko‘rish asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saklash 25-30% oshadi.
Bunga qo‘shimcha sifatida o‘quv materiallari audio, video va grafika
ko‘rinishda mujassamlashgan holda berilsa, materiallarni xotirada
saqlab kolish 75% ortadi. Bunga multimedia vositalari asosida
o‘quvchilarga chet tillarni o‘rgatishda yana bir bor ishonch xosil
qilindi.
Multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni o‘qitish kuyidagi
afzalliklarga ega:
- berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o‘zlashtirish
imkoniyati borligi;
- ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi
yanada ortadi;
- ta’lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga
erishish;
- olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq saqlanib, kerak bo‘lganda
amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga erishiladi.
Multimedia vositalari asosida o‘qitish jarayonida aniq fanni
kompyuter asosida to‘liq o‘qitish, ma’ruza matnlarini taxrirlash,
o‘quvchilar topshirgan nazorat natijalarining tahlili asosida ma’ruza
matnlarini bayon qilish uslubini yaxshilash, o‘quvchilar axborot
texnologiyalarini
multimedia
vositalari
asosida
animatsiya
203
elementlarini dars jarayonida ko‘rishi, eshitishi va mulohaza qilish
imkoniyatlariga ega bo‘ladi.
Sifatli multimedia ilovalari ishlab chiqishga yo‘naltirilgan turli-tuman,
bir biridan farqli texnologik usullar mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
