Samarqand Davlat Universiteti Amaliy matematika va informatika fakulteti

Interferometrlar

Interferensiya hodisasiga asoslanib ishlovchi asboblarga interfe-rometrlar deyiladi.

Interferometrlar ishlash prinsipiga va tuzilishiga asosan ikki va ko’p nurli interferometrlarga bo’linadi. Hozirgi vaqtda asosan ko’p nurli interferometrlar ishlatiladi. Shuning uchun ham biz bunday ko’p nurli interferometrlardan biri bo’lgan Fabri-Pero interferometri to’g’risida qisqacha to’xtalib o’taylik.

Fabri –Pero interferometri to’g’risida qisqacha qilib ikkita shisha yoki kvars plastinkadan iborat bo’lib ularning ichki taraflari juda katta aniqlikda yassi va bir-biriga qat’iyan parallel joylashtirilgan bo’lib qaytarish koeffsiyenti juda katta bo’lgan (R=0,90,99) maxsus plyonka bilan qoplangandir.

Plastinkaning tashqi sirtidan qaytgan yorug’lik nurlarining zararli ta’sirini yo’qotish uchun ularning tashqi sirtlari ichki sirtlari bilan ma’lum burchak ostida yasaladilar.

Bu plastinkalarga yorug’lik manbaidan yorug’lik dastasi burchak ostida tushadi. Bunday yorug’likning sinish burchagi bo’lib, bu yorug’lik nuri ikkala plastinka o’rtasida ko’p marta qaytishi natijasida. 1^* va 2^* plastinkalardan sinib o’tgan nurlar sistemasi (1,2,3,4) va qaytgan nurlar sistemasi (1’,2’,’3’,4’) hoil bo’ladi.

(rasm)

Agar 1^* va 2^* orasidagi masofa o’zgarmas bo’lsa bu interferometrlarga Fabri-Pero etaloni deyiladi.

B unday interferometrlarga ma’lum o’lchamga ega bo’lgan manbadan tarqoq yorug’lik dastasi tushganda teng og’ishga tegishli interferension yo’llar. Konsentrik xalqalar shaklida hosil bo’ladi.

- fotoplastinka

Bunday manzarani kuzatish uchun to’plovchi linzani 14 nurlarning yo’liga shunday joylashtirish kerakki linzaning fokal tekisligida ekran joylashsin.

Interferensiyalanuvchi nurlarning yo’llarining farqi

(1)

Agar

(2)

(m=0,1,2,3,4) bo’lsa interferension maksimumlar hosil bo’ladi.

(2) dan

(3)

bo’ladi.

Demak bo’lganda ( ) ni kamayishi bilan interferension tartibi oshadi.

Agar sinish burchagi kichik bo’lsa, ya’ni bo’lsa bo’ladi va (m) eng katta qiymatga ega bo’lib

(4)

bo’ladi.

Bu holda kuzatiladigan interferension manzaraning eng katta tartibi markazda hosil bo’ladi.

(2) formuladan interferension yo’l kengligi aniqlash mumkin.

(5)

Agar ni qo’shni maksimumlar orasidagi burchak demak bo’lsa u holda

(6)

(6) ga asosan ( ) qancha katta bo’lsa interferension yo’llar shuncha ingichka yoki tor bo’lib chiqadi.

Agar tushuvchi yorug’lik nuri sifatida to’lqin uzunligi teng bo’lgan (He-Ne) lazeri olinsa u holda interferension manzara juda aniq ko’rinadi.