Samarqand davlat tibbiyot instituti

Monotsitlar
- qon-tomirlarda 70 soatgacha aylanib yuradi, so‘ngra 
u yerdan chiqib to‘qima (gistiotsitlar) makrofagiga aylanadi. Kislotali 
muhitda monotsitlar mikroblarni fagotsitoz qilish xossasiga ega, bu 
paytda neytrofillar faolligi susayadi. Halok bo’lgan leykotsitlar va 
jarohatlangan to‘qimalarni monotsitlar fagotsitoz qilib yalliglangan 
sohani tozalaydilar. Monotsitlar komplement tizimi tarkibiy qismining 
ayrimlarini sintezlaydi. Aktiv monotsitlar va makrofaglar sitotoksinlar, 
interleykin (IL - 1), o’smalarni nekroz qiluvchi omil, interferonlarni 
sintezlash natijasida o’smaga, viruslarga, mikroorganizmlarga va 
parazitlarga 
qarshi 
immunitet 
hosil 
qiladi, 
gemopoezning 
boshqarilishida ishtirok etadi. Monotsitlar qon ivishini (tromboksan, 
tromboplastinlar) hamda fibrinolizni kuchaytiradigan (plazminogen 
aktivatorlari) omillarni ishlab chiqaradi. 
Limfotsitlar
- suyak ko’migida hosil bo’ladi va qonga tushgach 
to‘qimalarda shakllanadi. Ayrisimon bezda shakllanganlari T - 
limfotsitlar (thymus – so’zidan olingan) deb ataladi. T – limfotsitlarning 
bir necha turlari mavjud. T - killerlar yoki qotillar (inglizcha tu kill - 
o‘ldirmoq) nishon hujayralarni, jumladan yuqumli kasalliklarni 
chaqiruvchi mikroorganizmlar, o’sma hujayralar va boshqalarni 
o’ldiradi. T -xelperlar yoki immunitet yordamchilari. Ular T –T–
xelperlar, hujayra immunitetini kuchaytiruvchi va T – B – xelperlar 
gumoral immunitetni kuchaytiruvchilardan iborat. T – amplifayyerlar T 
– va B – , ayniqsa T – limfotsitlar funksiyasini kuchaytiradi. T – 
supressorlar – immun javobni susaytiruvchi limfotsitlar. Ular T – T –
supressorlar hujayra immunitetini pasaytiruvchi va T – B – supressorlar 
– gumoral immunitetni pasaytiruvchilarga bo‘linadi. T – 
shakllantiruvchi (differensiyalovchi) yoki Td – limfotsitlar qon ishlab 
chiqaruvchi a’zolarining o‘zak hujayralarni faoliyatiga ta’sir ko‘rsatadi, 
ya’ni suyak ko’migida eritrotsitar, leykotsitar va trombotsitar 
hujayralaning hosil bo‘lish nisbatiga ta’sir qiladi. T – qon supressorlari 

---

O’quv qo’llanma 
22 
T - supressorlar faoliyatini susaytirish orqali immun javobni 
kuchaytiradi. T - xotira hujayralari avval ta’sir qilgan antigenlar haqida 
axborotni xotirasida saqlash orqali immun javobni tezlashtiradi. 
Limfotsitlarning boshqa turi B - limfotsitlar (bursa - so‘zidan olingan) 
odam va sut emizuvchilarda suyak ko’migida yoki ingichka ichakda 
joylashgan limfoid - epitelial tizimda shakllanadi. B - limfotsitlar 
antigenlar va sitokinlar ta’sirida antitanacha ajratib chiqaruvchi 
plazmatik hujayralarga aylanadi. B – limfotsitlarning quyidagi turlari 
mavjud: B - qotillar, B - xelperlar va B - supressorlar. B - killerlar ham 
T - killerlar kabi vazifalarni bajaradi. B - xelperlar antigenlarni 
tanishtiradi, Td - limfotsitlar va T - supressorlar faoliyatini kuchaytiradi, 
hujayra va gumoral immunitetlarda ishtirok etadi. B - supressorlar 
antitanacha ishlab chiqaruvchi hujayralar - B - limfotsitlar 
proliferatsiyasini tormozlaydi. T va B limfotsitlardan tashqari O 
limfotsitlar ham mavjud. Ayrim tadqiqotchilar O limfotsitlarni natural 
(tabiiy) killer hujayralar yoki NK – limfotsitlar deb atadilar. NK 
limfotsitlar yot hujayralarni «teshib yuboruvchi» perforin deb 
nomlanuvchi oqsil ishlab chiqaradi. Sitotoksik limfotsitlar (STL) 
proteolitik fermentlar (sitolizinlar) ishlab chiqaradi va bular yot 
hujayralarga hosil bo’lgan teshiklar orqali kirib, ularni halok qiladi.