|
Amoralizm (yunon tilidan -yo'q, va latsiz. moralis-axloqiy, 1) ijtimoiy- odamlarning xatti-harakatlarida umum qabul qilingan axloqiy me'yorlarni inkor etishda ifodalangan tarixiy hodisa; 2) amaliy yoki mafkuraviy yo'nalish printsipi, inson xatti-harakatlarida umuminsoniy axloqiy me'yorlarga nisbatan nihilistik munosabatlarning qonuniyligini asoslaydi; 3)insonning salbiy fazilatlarini, uning harakatlarini va turmush tarzini (odob-axloq, sharmandalik, vijdonsizlik, xiyonat, vijdon, yolg'on va boshqalarni) tavsiflaydi.
Antropomorfizm-tabiat hodisalari, hayvonlarning insoniy xususiyatlarini berish, ob'ektlar-ularning" insonparvarligi", shuningdek, inson qiyofasida xudolarning vakili.
Antropocentrizm-bu insonning Koinotning markazi bo'lgan dunyoqarashi va butun olamning yakuniy maqsadi.
Apatiya (yunon tilidan. Sezmaslik) harakatlanish, qidiruv betaraflik, xotirjamlik, o'z-o'zini boshqarish qobiliyati. Muhim deb hisoblangan ta'sir, ehtiroslarni bartaraf etish qobiliyatini ta'minlaydigan donolik xususiyati, ularning asosiy qismi qayg'u, qo'rquv, shahvat, zavq olish istagi. Biyotibbiyot axloqda apatiya tushunchasi inson hayoti va inson huquqlari muammosini "qadr-qimmat bilan o'lish", Evtanaziyaning axloqiy muammolari va h. k.
Axloqiy tanlov-axloqiy erkinlikning namoyon bo'lish shakli. Tanlov aql va Iroda bilan taqdim etiladi.
Har qanday qaror tuproqni tayyorlash uchun aql bilan amalga oshiriladi terapevtik omillar yoki uning sabablari yoki rivojlanish mexanizmi, shuningdek tananing himoya kuchlarini safarbar qilish.
Axloqiy qo'mitalar (bioetik) – maxsus tarkibiy bo'linmalar barcha biotibbiy uchun majburiy bo'lgan mustaqil axloqiy nazoratni amalga oshirish tadqiqot. AQShda federal byudjetdan moliyalashtiriladigan tadqiqotlarning rasmiy axloqiy ekspertizasini o'tkazish maqsadida. AQShda majburiy axloqiy ekspertiza nafaqat biotibbiy, balki psixologik, antropologik va boshqa tadqiqotlar, agar ular inson yoki hayvonlarda o'tkazilsa 1967dan beri A.Q. Buyuk Britaniya, keyin Germaniya va Frantsiyaning shifoxonalari va tadqiqot muassasalarida tashkil etilgan.
Maqsad va funktsiyalardan biri A.Q.-biotibbiy axloqning asosiy tamoyillarini davolash va biotibbiy tadqiqotlar bo'yicha muvofiqlikni nazorat qilish – bemorning avtonomligi va huquqlarini hurmat qilish, xabardor qilingan rozilik, adolatlilik, xavfni minimallashtirishda eng yaxshi natijalarga intilish.
Biyotibbiy tadqiqotlar amaliyoti kengayib borayotganligi sababli, A.Q. tomonidan amalga oshirilgan axloqiy qo'llab-quvvatlash butun dunyo bo'ylab normaga aylanadi. Bugungi kunda har bir tadqiqot loyihasi mustaqil A.Q. tomonidan tasdiqlanishi kerak.
Maxfiylik tamoyili (lotin. confidentia-ishonch) - tamoyil shifokor va bemor o'rtasida o'zaro ishonchni ta'minlaydigan biotibbiy axloq.
Ikki axloqiy dalillarga asoslangan:
1) Utilitarit, foydali sabablarga ko'ra kelib chiqadi, chunki maxfiylik buzilishi bemor va shifokor o'rtasidagi munosabatlarni yomonlashtiradi va oxirgi vazifalarini bajarishni qiyinlashtiradi;
2) Axloqiy masalalarga asoslangan deontologik: har bir inson o'z fikrlari, tajribalari, his-tuyg'ularini boshqasiga etkazish qanchalik darajada qaror qabul qilish huquqiga ega. Maxfiylik tibbiy sirga qat'iy rioya qilishni, olib borilayotgan ishlarning yashirinligini, bemorning shaxsiy hayotiga aralashuvni minimallashtirishni, nozik ma'lumotlarni ehtiyotkorlik bilan saqlashni va ularga nafaqat hayotda, balki bemorning o'limidan keyin ham kirishni cheklashni o'z ichiga oladi.
Affekt (lot. aftectus – ruhiy hayajon, ehtiros) – turli tashqi yoki ichki ta’sirlar asosida tez paydo bo‘lib, qisqa muddatli, aksariyat hollarda "port-lash" tarzida bo‘ladigan kuchli ifodalanadigan hissiy holat (qo‘rqinch, dahshat, g‘azab va boshqalar). A. tushkunlik, tang vaziyatlarda yuzaga keladi. A. holatida ichki organlar faoliyati o‘zgaradi, keskin ifodali holatlar paydo bo‘ladi, kishining ong doirasi torayadi, xulqni nazorat qilish qobiliyati yo‘qoladi. A. fiziologik ham, patologik ham bo‘lishi mumkin. Fiziologik A.da kishi o‘z xatti-harakatini idora eta olishi, keyinchalik barcha voqealarni xotirasida saqlab qolishi mumkin. Patologik A. ko‘proq ruhiy kasalliklarda kuzatiladi. Ba’zan ruhiy sog‘lom odamlarda ham kuzatilishi mumkin. Patologik A.da barcha xatti-harakatlar kishi xotirasida saqlanmaydi, shaxsning xatti-harakatlari ong tomonidan nazorat qilinmaydi. Odamda A. fakdt uning jismoniy holati, biologik ehtiyojlari va instinktlari kabilarga bog‘liq omillar tufayli emas, balki uning ijtimoiy munosabatlarining buzilishi tufayli ham yuzaga kelishi mumkin. Mas, adolatsizlik, bevafolik, haqorat sh.k. holatlarda. Ba’zan A. biror salbiy holatni yuzaga keltiruvchi vaziyatlarning takrorlanaverishi na-tijasida ham sodir bo‘ladi. Bundam vaziyatlarda A. akkumulyatsiyasi holati ro‘y beradi, uning natijasida A. kuchli, boshqarib bo‘lmaydigan xulqlarajasiga ko‘garilishi mumkin (affektiv port-lash).A.ni o‘rganish sud-psixiatrik hamda sud-psixologik ekspertiza amaliyotida jinoiy xatti-harakatlarning asl sa-babini aniqlashda zaruriy shartlardan biri bo‘lib, adolatli hukm chiqarishda katta ahamiyatga ega.
Aloqa to'siqlari - bu kommunikator va qabul qiluvchining aloqasi, aloqa jarayonida xabarlarni etarli darajada qabul qilish, tushunish va o'zlashtirishga to'sqinlik qiluvchi to'siqlardir. Bioetikaning bir qismi sifatida psixofizik, aqliy ajralib turadi, somatik va boshq., xususan, shifokor va bemor o'rtasidagi munosabatlarda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
