Samarqand davlat tibbiyot instituti muxamedova zamira muxammedjanovna rizayev jasur alimjanovich

Bioetika ta'lim intizomi sifatida, uning mazmuni, maqsadi va vazifalari.
Bioetika, XX asrning 70-yillari boshida paydo bo'lgan va biotibbiy texnologiyalarning xavfi va salbiy oqibatlariga duch kelgan odamlar tomonidan "yordam so’ragan qichqiriq" bo'lgan. U tibbiyotda texnologik qiyinchiliklarga javob sifatida paydo bo'ldi, bu insoniyatning uzoq muddatli omon qolishi oddiy va barqaror tsivilizatsiyaga aylanishi mumkin bo’lgan intuitiv tuyg'usi kabi, faqat yangi etikani ishlab chiqishda paydo bo’lishi mumkin.
Bioetika nima? "Bioetika" atamasi ikki so'zdan iborat:
"bio" – hayot, "etika"- axloqiy falsafiy fan-odamlar tomonidan boshqariladigan qadriyatlar tizimi. An'anaga ko'ra, etika insoniy falsafa deb qaraladi va insonparvarlikning namoyon bo'lishidan biri hisoblanadi. Shunday qilib, bioetika bu hayot etikasi.
So'zning keng ma'nosida bioetika- bu biotibbiyotshunolik ilm-fan va sog'liqni saqlash amaliyotining so'nggi yutuqlarini keltirib chiqaradigan turli xil axloqiy muammolarni tushunish, muhokama qilish va hal qilish bilan bog'liq bo'lgan destsiplinararo tadqiqotlar, jamoatchilik muhokamasi va siyosiy echimlar sohasidir.
Amerikalik faylasuf A Jonsen (A Jonsen) fikrlariga ko'ra, bioetikaning tug'ilishi 1961 yilga to'g'ri keladi - g Sietldagi "sun'iy buyrak" markazidagi axloqiy qo'mitaning faoliyati atrofidagi jamoatchilik muhokamasining boshlanishidir. Biroq, " bioetika " termini AQShda ilmiy burilishga kirgan, dastlab 1970-yillarida Amerikalik onkolog Van Rensseler Potter (Van Rensselaer Potter) tomonidan " Bioetika kelajak uchun ko’prik " (1971) kitobida ekologik etika maxsus yulini bildirish uchun taklif etilgan. Potterning asosiy g'oyasi er yuzida hayotni saqlab qolish muammolarini hal qilish, ilmiy va texnologik taraqqiyotning uzoq muddatli oqibatlarini (ayniqsa, biotibbiy texnologiyalar sohasida) hisobga olish uchun gumanitar va biologik fanlarning sa'y-harakatlarini birlashtirish zarurligiga bog'liq. Bioetikaning rivojlanishiga yangi turtki amerikalik akusher va embriolog Andre Helleghers (Amer. shifokor) (1926-1979) (Hellegers) bo’ldi. Biomeditsinning axloqiy muammolarini, birinchi navbatda, bemorlarning qadr-qimmati va huquqlarini himoya qilish zarurati bilan bog'liq bo'lgan detstiplinararo tadqiqotlarni ko'rsatish uchun "bioetika" atamasidan foydalanishni boshlagan kishi edi. A. Hellegers bioetikani yuqori texnologik tibbiyot ishlab chiqaradigan axloqiy nizolarni tushunish va hal qilishning yangi usuli sifatida taqdim etdi.Bioetikaga ilmiy maqom bergan va biotibbiy fanlar, siyosat va ommaviy xabar qilingan vositalarida tan olinishiga hissa qo'shgan Hellegers edi. Helleghers 1971yilda Kennedi etika institutiga asos soldi va shifokorlar, faylasuflar va boshqa mutaxassisliklar vakillari uchun bioetika bo’yicha birinchi ta'lim kurslarini tashkil etdi. O'sha vaqtdan beri bioetika Qo'shma Shtatlarda fanlararo bilim sohasi sifatida tez rivojlanib, keyinchalik G'arbiy Evropa va butun dunyoga tarqaldi. Bugungi kunda u o'rnatilgan va jadal rivojlanayotgan ilmiy intizomning barcha xususiyatlariga ega, ko'plab kitoblar va o'quv qo'llanmalari nashr etilgan, universitetlar va tibbiyot kollejlarida bioetika kafedralari mavjud, simpoziumlar va konferentsiyalar tashkil etilmoqda.(Butunjahon bioetika kongresslari an'anaviy bo'lib qoldi), yangi milliy va xalqaro bioetik tashkilotlar yaratilmoqda. Bioetika yangi ijtimoiy institutlar - axloqiy qo'mitalarni shakllantirgan holda, ilmiy faoliyatning mohiyatini o'zgartiradi.
B ioetika Potter tomonidan biologiya va etika o'rtasidagi ko'prikni, uning hayotining munosib sifatini ta'minlashda insonning omon qolish vazifasi tur sifatida uzoq muddatli istiqbolda hal qilish uchun yoyadigan "yangi intizom" deb qaralgan. Bioetika omon qolish fani bo'ladi. "Omon qolish fani nafaqat ilm – fan, balki eng muhim va juda zarur bo'lgan ikkita elementni-biologik bilim va umuminsoniy qadriyatlarni birlashtiradigan yangi donolik bo'lishi kerak" (V.R. Potter).
Bugungi kunda bioetika nafaqat yangi bilim sohasi, balki ilm-fanning manfaatlarini inson manfaatlari bilan uyg'unlashtirishga qaratilgan ijtimoiy muloqot maydonidir.
Bioetika-falsafa, huquq, tibbiyot, sotsiologiya, siyosatshunoslik, demografiya, madaniyatshunoslik, dinshunoslik birlashmasidan kelib chiqadigan multidisiplinar bilim sohasidir. U insonning hayot va o'limga bo'lgan munosabatining axloqiy tomonlarini o'rganib chiqadi va zamonaviy tibbiyotning eng keng ijtimoiy-iqtisodiy, axloqiy va huquqiy muammolarini o'z ichiga oladi. Shu ma'noda, bioetika inson va umuman aholi salomatligini himoya qilish, hayot sifatini himoya qilish, insonning jismoniy va aqliy daxlsizligi va uning insoniy qadr-qimmatini himoya qilishning axloqiy va axloqiy asoslarini anglatadi. Shu ma'noda, bioetika insonni va umuman aholining sog'lig'ini himoya qilish, hayot sifatini, insonning jismoniy va ruhiy yaxlitligini va uning insoniy qadr-qimmatini himoya qilishning axloqiy asoslari tushunchasidir. Bu odamlar va ularning jamoalarining sog'lig'i manfaatlari o'rtasidagi ziddiyatni va biologiya, tibbiyot va farmatsevtika sohasidagi sog'liqni saqlash va hayot sifatiga bevosita yoki bilvosita zarar etkazishi mumkin bo'lgan yutuqlarni o'rganadi.
Bugungi kunda bioetika haqida uchta turning haqiqati haqida gapirish kerak: tadqiqot yo'nalishi, axloqiy qo'mitalar amaliyoti, o'quv intizomi (faqat tibbiyot oliy o'quv yurtlarida). Bioetikaning kelib chiqishi tibbiyot va biologiyaga o'tadi (ilmiy bilimlarning ushbu sohalaridagi yutuqlar bu fanlardan tashqariga chiqadigan oqibatlarga olib keladi). Inson nafaqat tabiat dunyosini, balki o'zini ham" yaratadi", ya'ni tabiiy jarayonlardan tashqariga chiqadi. Bu erda axloqiy tamoyillarning kechikishi qabul qilinishi mumkin emas va xavfli. Inson faoliyatining oqibatlarini axloqiy baholash va falsafiy aks ettirish talab etiladi. Bunga turli mutaxassisliklar vakillari qodir bo'lishi kerak, shuning uchun bioetika shifokorlar, biologlar, faylasuflar, ekologlar, huquqshunoslar, teologlar va boshqalar birlashtiradi. Demak, kelajakdagi tibbiyot sohasidagi mutaxassislarning dunyoqarashi, psixologik va amaliy tayyorgarligi dolzarb ijtimoiy va tibbiy muammolarni hal etish jarayonida ishtirok etishning roli naqadar katta ekanligi aniq. Bioetika-bu hayotning axloqiy munosabati, inson hayotiga eng yuqori qiymat sifatida muqobil bo'lmagan vaqtga bo'lgan ehtiyoj.
Bioetikani alohida fan deb qarash mumkin emas, chunki ilm-fan o'z sinalayotgan shaxsi va nazariyasiga ega bo'lgan an'anaviy ilm-fan merosiga mos kelmaydi. Bioetika-multidisiplinar fandir.
Biyoetikaning ob'ekti - bu tiriklik, umuman hayot, inson hayoti, eng yuqori qiymat sifatida qaraladi.Yuqoridagilarni biron bir fan alohida qamrab ololmaydi, hatto falsafa ham biologik, tibbiyot va ekologik bilimlardan "uzilib qolgan" bo'lsa, umumiy xulosalar va mavhumliklardan nariga o'tmaydi. Bioetikani gumanitar yoki tabiiy fanlar bilan aniq bog'lash mumkin emas. Bioetika o'quv intizomi sifatida yaxlit bilim, bioetika falsafiy asoslari, biologik, tibbiy, ekologik va deontologik bilimlarning sintezidir. Misol uchun, falsafiy qismdagi bioetika, umuman, hayot uchun javobgarlikdan shaxsning biologik, ekologik va tibbiy savodxonligiga qadar bo'lgan muammolarni o'z ichiga oladi. Bioetikaning falsafiy asoslariga kelsak, atrof-muhit, biologomedikal, deontologik bilimlarning integratsiyasi tufayli, muayyan kasbning insoniy burchini o'rgatish orqali intizomning falsafiy qismi muammolarni dunyoqarash darajasiga olib chiqadi.
Biyoetikaning asosiy g'oyasi shundan iboratki, umuminsoniy qadriyatlarni biologik faktlardan alohida ajratmaslik kerak. Inson tabiatning bir qismidir, u sog'lom oziq-ovqat, toza havo, toza suv, tabiatning yovvoyi burchaklariga muhtoj, u nafaqat ekologik boyliklar, balki insoniyatning omon qolishining asosiy sharti bo'lgan hayvonlar, o'simliklar, daryolar va tuproqsiz ham mavjud bo'lolmaydi.
Bioetikaning maqsadi ilmiy va texnik yutuqlardan faqat inson va tabiat manfaati uchun foydalanishni ta'minlaydigan axloqiy me'yorlar, talab va printsiplar, boshqa mexanizmlarni ishlab chiqishdan iborat. Shunday qilib, bioetika bir qator chambarchas bog'liq faoliyat turlarini o'z ichiga oladi.