Samarqand davlat chet tillar instituti pedagogika va psixologiya kafedrasi umumiy psixologiya

Muhabbat uning turlari va bosqichlari
Shunisi taassuflanarliki, hozirgi kunga qadar muhabbat tushunchasiga yagona ilmiy ta’rif, tavsif berilmagan, bevosita unga bag‘ishlangan ilmiy asarlar nihoyatda kam. Kishilar ongi­da bo‘lgani kabi badiiy asarlarda ham muhabbat haqidagi turlicha, ko‘pincha bir-biriga zid fikr va ta’riflarni uchratish mumkin.
Ba’zi mualliflar esa muhabbat hislarini sof ruhiyat kompo­nenti sifatida bayon etib, undagi fiziologik komponentni inkor etadilar. Fiziologik komponent hayvonlarga xos bo‘lgan or­ganik ehtiyojlarni qondirishdan iborat instiktning ifodalanishi sifatida idrok etiladi. Shu sababli ham ular odam hayvo­niy hirsdan, jinsiy intilishlardan ozod bo‘lishi kerak deb hisoblashadi va muhabbat hislariga biryoqlama yondashishadi. Klassik asarlarda jumladan qadimgi hind traktatida muhabbat­ga birmuncha to‘liq ta’rif beriladi: «Aql mayli hurmatni tug‘dirsa, qalb mayli do‘stlikni, tana mayli xohishni tug‘diradi. Aql, qalb va tana bir bo‘lib sevgi muhabbatni tug‘diradi». Volter: «Sevgi-muhabbat - bu ham qalb, ham aql va tanaga bir vaqtning o‘zida hujum qilinadigan yeng kuchli, zavqli his-­tuyg‘ulardan biridir», - deb ta’rif beradi. Bu ta’riflarni o‘zaro taqqosiash va ruhiy tahlil qilish, sevgi muhabbatda zaruriy ruhiyat komponenti bilan bir paytda fiziologik komponent ham hisoblanadi.
Qadimgi yunonlar sevgi-muhabbatni qanday yo‘nalishda ketishiga qarab ikki turga - «eros» va «agape»ga bo‘lganlar, vaholanki, ular muhabbatning ikki muhim tomonidir, ya’ni «eros» - muhabbat ob’yektiga ega bo‘lishga, uni o‘ziniki qilib olishga qaratilgan bo‘lsa, «agape» - hissiyotni boshidan kechirayotgan shaxsning hissiyot ob’yektiga o‘zini bag‘ishlashdir. Ana shu hissiyot har bir odamda uchraydi. Shu hissiyotlarda qaysi biri ustunlik qilishiga qarab, kishidagi muhabbatni, aniqrog‘i hissiyotni boshidan kechirayotgan shaxsni va uning muhab­batdagi istiqbolini ham oldindan aytib berish mumkin. Basharti «agape» ustunlik qilsa, hissiyotning umri uzoq bo‘lishi va aksincha «yeros» ustun bo‘lsa, tez orada hissiy qoniqish sodir bo‘lib, bunday odamdagi muhabbat hislarining umri nihoyatda qisqa bo‘lishi mumkinligi kuzatiladi.