Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

4-Mavzu. Kimyoviy kinetika. Kimyoviy reaksiya tezligi va unga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish. Kimyoviy muvozanat Le-Shatele prinsipi, masalalar yechish.

Kimyoviy reaksiyalar davomida vaqt birligida ta’sirlashuvchi moddalar konsentratsiyalari kamayib, reaksiya mahsulotlarining konsentratsiyalari ortadi. Bunday o‘zgarish egri chiziqli (1-chizma) bo‘ladi.

Shuning uchun ham ko‘pincha o‘rtacha tezlik ( ) aniqlanadi:

.

Kimyoviy reaksiyaning tezligi vaqt birligida hosil bo’lgan moddaning miqdori bo‘yicha ham aniqlanishi mumkin. Teng vaqt oraligida hosil bo‘lgan modda miqdori qancha ko‘p bo‘lsa, reaksiya shuncha tez sanaladi.

Kimyoviy reaksiyalarning tezligi qator omillarga bog‘liq. Bunday omillar qatoriga konsentratsiya (gazsimon moddalar uchun – bosim), harorat, katalizator va boshqalar kiradi.

Ta’sirlashuvchi A va B moddalar uchun reaksiya tezligining konsentratsiyaga bog‘liqligi

(bu erda m va n A va B oldidagi stexiometrik koeffitsientlar) formula bilan tasvirlanadi.

Reaksiya tezligining haroratga bog‘liqligi Vant-Goff tenglamasi yordamida ifodalanadi:

(1) yoki

. (2)

( 2) formula reaksiya tezligining harorat o‘zgarganda necha marta o‘zgarishini ko‘rsatadi. bo‘lganda reaksiya tezligining ortishi va bo‘lganda kamayishi haqida xulosa qilinadi.

c

b


a 

1-chizma. Vaqt birligida ta’sirlashuvchi (a) va hosil bo‘luvchi (b) moddalar konsentratsiyalarining (c) o‘zgarishi.

Mazkur tenglamalarni vaqt orqali tasvirlaganda reaksiya tezligining vaqtga teskari bog‘langanligini hisobga olish kerak bo‘ladi, ya’ni

(3) yoki . (4)

Bu tenglamalardan reaksiyalar tezligining harorat koeffitsientlari ham aniqlanadi. Reaksiya tezligining harorat koeffitsientlari, shuningdek, reaksiyalarning tezlik konstantalari yordamida ham aniqlanishi mumkin:

, (5)

bu erda va – reaksiyaning t va t+10 gradusdagi tezlik konstantalari.

Reaksiyalarning tezlik konstantalari haroratga bog‘liq, bu bog‘liqlik Arrenius tenglamasi

(6)

yordamida ifodalanadi. Ikki xil harorat uchun Arrenius tenglamasi

(7) yoki

, (8)

bu erda J/mol. Bu formulalar asosida A va B koeffitsientlar orqali reaksiyalarning tezlik konstantalari, shuningdek, reaksiyaning aktivlanish energiyalari hisoblanishi mumkin.