Samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti

4-жадвал. Асосий капиталга инвестисиялар ва уларнинг молиялаштириш манбалари бўйича таркиби (фоизда)

Кўрсаткичлар	Йиллар
	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006
Асосий капиталга инвестисиялар, млн. сўм	744,5	1320,9	1442,4	1867,4	2473,2	3012,9	3838,3
Жами	100	100	100	100	100	100	100
Давлат бюджети	29,2	21,5	25,0	17,7	14,9	12,8	10,7
Корхоналар маблағлари	27,1	31,0	40,0	41,8	43,2	48,5	48,3
Аҳоли маблағлари	12,0	10,3	12,0	11,1	12,4	11,8	11,7
Ҳукумат томонидан кафолатланган хорижий инвестисиялар	19,8	23,2	15,7	19,2	14,5	6,0	4,9
Тўғридан-тўғри хорижий инвестисиялар	3,4	4,8	4,7	7,1	10,0	13,2	14,1
Банкнинг марказлашган кредитлари	5,2	5,9	0,1	0,0	0,0	0,0	0,0
Тижорат банклари кредитлари	1,7	2,2	1,5	1,9	2,3	2,9	3,4
Нобюджет фондлар маблағлари	1,2	0,5	0,3	0,4	2,4	4,7	6,9
Бошқа қарз маблағлари	0,4	0,6	0,7	0,8	0,3	0,2	0,0

Манба: Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари.
Мамлакатимизда инвестисияларнинг молиялаштириш манбалари тузилиши ҳам йиллар давомида ўзгариб бормоқда (4-жадвал). Жумладан, йилдан йилга давлат бюджети маблағларининг улуши камайиб, корхона маблағлари, тўғридан-тўғри хорижий инвестисиялар ҳамда нобюджет фондлар маблағларининг улуши ошиб бормоқда.
Инвестисияларга сарфлар даражасини иккита асосий омил белгилаб беради:
1) инвестисия сарфларидан кутилаётган фойда нормаси;
2) фоиз ставкаси.
Инвестисияларга қилинадиган сарфларнинг ҳаракатлантирувчи мотиви фойда ҳисобланади. Тадбиркорлар ишлаб чиқариш воситаларини қачонки улар фойда келтирадиган бўлса, сотиб оладилар.
Инвестисиялар даражасини белгилайдиган иккинчи омил фоизнинг реал ставкаси ҳисобланади. Фоиз ставкаси бу – реал асосий капитални сотиб олиш учун зарур бўлган, банд қилинган пул капиталига корхона тўлаши лозим бўлган пул миқдори ҳисобланади.
Инвестисия даражасига кутилаётган соф фойда нормаси ва фоиз ставкасидан ташқари бошқа қуйидаги омиллар ҳам таъсир кўрсатади:
1) машина ва ускуналарни харид қилиш, ишлатиш ва уларга хизмат кўрсатиш харажатлари;
2) тадбиркорлардан олинадиган солиқ миқдори;
3) технологик ўзгаришлар.
Шунга ҳам эътибор қаратиш лозимки, ялпи сарфлар таркибининг инвестисия сарфларига оид қисми ялпи хусусий ички инвестисиялар деб юритилади. Шунга кўра ялпи ва соф инвестисияларни ҳам бир-биридан фарқлаш зарур.
Ялпи инвестисиялар жорий йил давомида истеъмол қилинган асосий капитални қоплашга мўлжалланган (амортизасия) ҳамда иқтисодиётдаги капитал ҳажмига ҳар қандай соф қўшимчалардан иборат барча инвестисион товарларни ишлаб чиқаришни ўз ичига олади. Соф инвестисиялар эса жорий йил давомида қўшимча равишда жалб қилинган инвестисион товарлардан иборат. Бошқача айтсак, соф инвестисия ялпи инвестисия билан амортизасия ажратмаларининг айирмасига тенг. Соф инвестисия асосий ва айланма капиталнинг ўсишини таъминлайди.
Ялпи инвестисиялар билан амортизасия ҳажми ўртасидаги нисбат иқтисодиёт ривожланиш ҳолатининг кўрсаткичи ҳисобланади. Қуйидаги 5-чизмада ялпи ва соф инвестисиялар ҳамда амортизасия нисбати ўзгаришининг ўсувчи, турғун ва қисқарувчи иқтисодиётларга таъсирини кўришимиз мумкин.
Чизмадан кўринадики, ялпи инвестисиялар таркибида соф инвестисиялар ҳажмининг аҳамиятли даражада бўлиши йил охирида капитал ҳажмининг ўсишига ҳамда, пировардида иқтисодиётнинг ўсишига олиб келади. Турғун иқтисодиёт шароитида эса ялпи инвестисиялар фақат амортизасия ажратмалари, яъни истеъмол қилинган капитални қоплаш фонди ҳажмига тенг бўлиб, йил охирида капитал миқдори ўзгармай қолади.
Sof investisiyalar


Amortizasiya

Ялпи инвестисиялар

Kapital hajmi

Iste’mol va davlat sarflari sarflari


Kapital hajmi