Samarqand 2022

 
 
 

---

3
KIRISH 
Mavzuning dolzarbligi: 
Tarjima lingvistika, madaniyatshunoslik, qiyosiy 
etimologiya, informatika, qiyosiy sotsiologiya va boshqa shu kabi turli xil fanlar 
bilan uzviy bog‘liq fandir. Ayniqsa uning tilshunoslik bilan aloqasi beqiyosdir. 
Haqiqatda ham tarjimaning tilshunoslik bilan chambarchas bog‘liqligi ba’zilarni 
tarjima borasidagi noto‘g‘ri bahs-munozaralarga, masalan, uni tilshunoslikning bir 
qismi deb talqin etishga olib kelgan. Bunday fikr tarafdorlari tarjimani amaliy yoki 
qiyosiy tilshunoslikning bir qismi deb hisoblashadi. Strukturalistlar ta’siri ostidagi 
bu qarash tarafdorlari tilshunoslar tomonidan keltiriladigan kontekstdan tashqari 
misollarga mos kelmaydigan muloqotning rolini rad etishga urinadilar. 
Har bir tarjima tarjima jarayonida ma’no kasb etuvchi gaplar va tagma’noga 
ega so‘zlar sifatida ikki bosqichdan o‘tadi. Shunday bo‘lsada toki nutq faoliyatining 
madaniyatlararo shakli mavjud emas ekan tarjimon uchun tarjimaning pragmatik 
muammolari ham mavjud bo‘ladi. 
Shunga ko‘ra tarjimon ma’lumotni tarjimada hech qanday xatoliksiz to‘g‘ri 
yetkazib berish uchun umummadaniy progmatik bilimlaridan foydalanishiga to‘g‘ri 
keladi. Nutq hodisasi va emotsional ta’sirni yaqindan o‘rganish tabiiyki, tarjimaning 
bir nechta nazariyalarini keltirib chiqaradi, ayniqsa ekvivalent ta’sir yoki harakat 
prinsipiga va boshqa tilda qanday bo‘lsa shunday aytish kerakligini ta’kidlovchi 
«yolg‘on talqin»ga asoslangan dinamik ekvivalentlik. Har ikkala nazariya ham nutq 
faoliyati va hodisasi madaniyatlararo farq qilishini tan olgan holda tarjimonlarni 
madaniyatlararo progmatik muvoffaqiyatga erishishga undaydi. 
Ammo tarjimada pragmatik ekvivalentlikka erishishda asliyatdagi matn tilining 
semantik xususiyatlari, so‘zlarning ma’nolari, ularning qo‘llanilishi va boshqa 
so‘zlar bilan bog‘lanishibir qancha to‘sqinliklarni keltirib chiqaradi.
Tarjimaning asliyatga shaklan va mazmunan monand tarzda yaratilishining 
birdan-bir sharti tarjimonning o‘z tilida asliy monand lisoniy vositalar tanlab ishlata 
olishidir. Bu ma’suliyat uning zimmasiga avvalo asliyat ma’no vazifasini bekamu- 
___________________________ 
Авербух К. Я., М. О. Карпова. Лексические и фразеологические аспекты перевода - М., Академия, 2009. - 174 с. 

---

4
ko‘st ado etish, so‘ngra xotirasida shakllangan fikrni o‘z tili madaniyati va 
me’yori asosida to‘la-to‘kis ifoda etish vazifasini yuklaydi. 
Tarjima, o‘zining ichki tabiati vaxususiyatiga ko‘ra, shubhasiz, ko‘plab 
sohalarning bir qismini ifoda etadi. Shunday sohalardan biri pragmatikadir. Tarjima 
va pragmatika o‘rtasidagi aloqa anglashilmas darajada namoyon bo‘lishi mumkin, 
ammo bu ikki sohani yaqindan o‘rganish ularning ahamiyatli tomonlarini namoyon 
qiladi.
Ushbu malakaviy ishning asosiy maqsadi ikki soha ya’ni, tarjima vapragma- 
tika sohalarini bir-biridan farqlagan holda ularning o‘zaro aloqalarini o‘rganish va 
tarjima pragmatikasining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashdan iborat. 
Mazkur bitiruv malakaviy ishida tarjima va pragmatika o‘rtasidagi mavjud
bo‘lgan muhim munosabatlar o‘rganiladi va ma’lum vaziyatlarda tarjimonning 
pragmatik bilimidan foydalanib asliyatni to‘g‘ri anglashi va uni tarjima qilishi 
muhokama qilinadi.