Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

                                                          

 

51 

bashqa 

manbalardan 

chiqayotgan 

gazlar, 

ayniqsa 

sovutish 

(xolodilnik, 

kondisionerlar)  tizimlarida  foydlanilayotgan  freon  gazi  azon  qatlamining 

yemirilishiga  hamda  hosil  bo’lgan  aon  tuynuklarining  kengayishiga  kuchli  ta’sir 

ko’rsatmoqda.  Masalan  Afrikaning  ayrim  davlatlarida  va  Antarktidada  azon 

tuynuklari paydo bo’lgan. Ushbu  tuynuklar kundan-kunga kengaymoqda. Atmosfera 

havosining  ifloslanishi  va  azon  qatlamining  yemirilishi  sayyoramizni  katta  halokatli 

holatlarga  olib  borishi  mumkin.  Shunung  uchun  atmosfera  havosining  musaffoligi 

uchun qayg’urish har bir insonning muqaddas vazifasi bo’lishi shart.  

Shuni  aytish  lozimki,  atmosfera  havosining  ifloslanishi  urbanizasiya  va 

demografik holatlrning kuchaygan bir paytda yanada oshmoqda. Mutaxassislar hisob-

kitobida  asosan  keying  yuz  yil  davomida  inson  faqat  yonilg’I  hisobiga  400  mlrd. 

tonnadan ortiq is gazi chiqargan.  

O’zbekistonda  keyingi  15  yil  davomida  atmosferaga  sanoat  chiqindilarini 

chiqarilishi 12 marotabaga oshgan. So’nggi 15-20  yil ichida Respublikamizda ishlab 

chiqarish oshgan va atmosferaga zararli chiqindilar tashlash hajmi ancha oshib ketdi. 

Bu  moddalarning  miqdori  1970  yilda  1,5  mln.  tonnani  tashkil  etgan  bo’lsa,  1996 

yilga  kelib  1,8  mln.  tonnaga  yetgan.  Mutaxassislarning  hisob-kitoblariga  qaraganda 

Respubliamizda  har  yili  atmosferaga  4  mln.  tonnaga  yaqin  zararli  chiqindilar 

chiqarilmoqda.  Agar  jami  chiqindilarni  100%  deb  olsak,  shundan  50%  ga  yaqini 

uglerod  oksidi, 15% uglevodorod  chiqindilari,  14%  oltingugurt  qo’sh  oksidlari, 9% 

azot oksidi, 8% qattiq chiqindlar va 4% ga yaqinini boshqa turli xil zaharli moddalar 

tashkil qiladi. 

Atmosfera havosini ifloslantiruvchi asosiy manba bu transport vositalari bo’lib, 

avtomobillar  200  xildan  ziyod  konserogen  moddalar  va  zaharli  gazlarni  atmosfera 

havosiga  chiqaradi.  O’zbekiston  bo’yicha  1998  yilda  havoga  chiqarilgan  zaharli 

moddalarning  70%  ga  yaqini  transport  vositalariga  to’g’ri  kelgan.  Samarqand  va 

boshqa  shaharlarning  atmosferasi  ifloslanishning  80%  ga  yaqini  avtomobillardan 

---