Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

9 

 
havosida 1-2 mg dan 4-6 mg gacha yetadi. Bunda albatta ish rejimiga qarab 
atmosfera 
havosining 
ifloslanish 
darajasi 
o’zgarib turadi. Manbalarda 
keltirilishicha, qishloq joylarda 1 m
3
havo tarkibida qo’rg’oshin miqdori 0,1 dan 
0,5 mkg ga teng bo’lsa, shaharlarda esa bu ko’rsatkich 1mkg dan 5 mkg gacha 
bo’ladi. 
Ko’rinib turibdiki, tajavuzkor va zaharli hisoblangan qo’rg’oshin va 
konserogen moddalar orasida qandaydir uzviy bog’lanish bo’lib, ulardan birining 
miqdorini oshishi, ikkinchisining ham ortishiga bog’liq bo’ladi. Uning tabiatda 
aylanishini quyidagicha ifodalash mumkin. 
inson 
havo tuproq o’simlik odamlar
hayvon 
X.Tursunovning [42] «Ekologiya asoslari» o’quv qo’llanmasida ham 
«Tabiatni muxofaza qilish» qonunlari bilan birgalikda «Atmosferani muxofaza 
qilish» qonuni tahlil qilingan. 
V.N.Talskix [41] «Ekosistemы i bezopastnoye razvitiye (konspekt-leksiya)» 
O’zbekistonning umumta’lim maktablarining yuqori sinflari uchun ekologiya 
kitobining atmosfera havosining ifloslanishi natijasida turli gazlar misolida 
iqlimning o’zgarishini o’rgangan (CO
2
, CO, SO
2
, CH
4
, NO
2
, N
2
O
3
, N
2
O). 
Bularning asosiy manbai qazilma yoqilg’ilarning yonishi, o’rmonlarning 
yondirilishi va sanoat korxonalaridan chiqayotgan moddalardir deb xulosaga 
kelgan. 
Atmosfera havosi tarkibining o’zgarishi bu azon qatlamining yemirilishidir 
va asosiy gunohkorlari xlor-ftor uglevodorodlar (freonlar) – CFC
13
va CFC
12
xolodilniklar ishlab chiqarish zavodlaridir. 
O.Qudratov [29] monografiyasida atmosfra tushunchasiga izoh, atmosfera 
havosini muxofaza qilish, atmosferaga chiqarilayotgan zaharli chiqindilarni 

---