Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Мускулларнинг чарчаши.
Чарчаш деб, алоҳида орган ёки бутун орга-
низм ёхуд тўқиманинг фаолиятидан сўнг иш қобилиятининг вақтинча паса-
йишига айтилади. Дам олишдан сўнг чарчоқлик босилади. Бир гуруҳ 
мускулларнинг чарчаши эгографда текширилади. 
Мускуллар иш вақтида ёки статик вазиятда узоқ қисқариб турганда ёки 
бирорта жисмоний иш бажарганда чарчайди. Мускул чарчаганда унинг қисқа-
ришидаги латент давр узаяди, кучи сусаяди, таъсирга жавоб реакцияси тезлиги 
пасаяди, организмнинг чидамлилиги камаяди. Бола қанча ёш бўлса, шунча тез 
чарчайди, айниқса бир турли мускуллар тез чарчаб қолади. Болалар ҳаракациз 
турганда тезроқ чарчайди. Меҳнат қобилиятининг узоқ сақланишида ва чарчоқ-
ликнинг бошланишида марказий нерв системаси ҳал қилувчи рол ўйнайди. 
Адиномия, яъни камҳаракатлик ва мускулларнинг кам ҳаракатланиши 
ички органларнинг ривожланишига салбий таъсир этади. 6-7 яшар болалар
аниқликни талаб қиладиган ва қаршиликни энгадиган ҳаракатлар қилмаганидан 
чарчамаганга ўхшайди. 7-8 яшар болаларнинг майда мускуллари етарлича 
уйғун қисқармайди, аниқ, майда, нозик ҳаракатларни жуда қийинлик билан 
бажаради, бинобарин, ёзиш, расм чизишда, нина билан ишлашда дарров чарчаб 
қолади. Бундай болалар катта одамга нисбатан кўп ҳаракат қилади. лекин кам 
энергия сарфлайди. 7-12 яшар болалар ҳам ҳаракатлари уйғунлашмаганидан тез 
чарчайди. Шунинг учун бу ёшдаги болалар кўпи билан 40-45 дақиқа жисмоний 
машқ қилиши керак. 11-12 яшар болалар энди жисмоний куч ва чидамлиликни 
талаб қилувчи ҳаракатларни бажара бошлайди. 14 яшар болаларнинг асаб тизи-
ми ва ҳаракат аппарати органлари ҳали етарли ривожланмаган бўлади, шу ту-
файли катта одамга нисбатан 2,5 марта, 16 яшар болалар 2 марта тез чарчайди. 
Турли хил жисмоний машғулотларни олиб боришда,мактаб олди участка-
си ва ишлаб чиқариш амалиётида юқоридагиларни ҳисобга олиш зарур. Шу-
нинг учун болалар гимнастика билан шуғулланганда, меҳнат қилганда тез-тез 
дам бериш,иш суръати ва турини ва бола ўз ҳолатини ўзгартириб туриши керак.