Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Debet 5010(A) Kredit 
Debet 5110 (A) Kredit 
(+) 
(-) 
1 500 000 1 500 000 so‘mga
so‘mga kas- hisob-kitob schyo- 
sada pul tida pul kamayishi 
ko‘payishi 
2-misol.Kassadan xodimlarga 1 500 000 so‘m ish haqi berildi. Ushbu xo‘jalik operatsiyasi 
natijasida kassadagi pul mablag‘i kamaydi, xodimlar bilan ish haqi yuzasidan qarzlar ham kamaydi. 
Debet 5010(A) Kredit 
Debet 5110 (A) Kredit 
 
(-) 
(-) 
 
1 500 000
1 500 000
so‘mga kas- 
so‘mga xodimlar
sadagi pul mab- 
bilan ish haqi 
lag‘i kamayishi 
yuzasidan qarz- 
larning kama- 
yishi

---

37 
Buxgalteriya hisobida ikki yoqlama yozuv usulidan schyotlarda xo‘jalik operatsiyalari to‘g‘ri aks 
ettirilishi ustidan nazorat olib borishda foydalaniladi. Har bir operatsiya bir xil summaga bitta schyotning 
debeti va boshqa bir schyotning kreditga yoziladi. Natijada hamma schyotlarning debet tomonidagi 
oborotlar jami, hamma schyotlarning kredit tomonidagi oborotlar jamiga teng bo‘lishi kerak. Shunday 
tenglikning bo‘lmasligi schyotlarda xatoga yo‘l qo‘yilganligidan dalolat beradi. 
Ikkiyoqlama yozuv tizimi 
7
 
Har bir operatsiyani amalga oshirishda hisob siyosatida ikki tomonda yozuv tizimidan 
foydalaniladi , bir tomoni debit boshqa tomoni kredit tomon hisoblanadi. Bu yozuv tizimi ikkiyoqlama 
yozuv tizimi deb nomlanadi. Ikkiyoqlama yozuv tizimi juftlik holda hisobotda avtomatik tarzda balans 
aks etishiga yordam beradi. Balansdagi qaydlar har bir debit yoki kredit ko’rsatkichlarida katta yoki 
kichik qiymat sababli noto’g’ri qayd etilishi mumkin.
Ikkiyoqlama yozuv haqida tushunchaga ega bo’lish uchun hisobdagi debit va kredit qoidalarini 
bilishimiz kerak. Debit ma’nosi kirim qilish yoki qabul qilingan qiymat, kredit ma’nosi chiqim yoki 
berilgan qiymat. T-hisob tizimida ko’rsatilgandek debit hisobning chap tomonida, kredit esa o’ng 
tomonida ifoda etiladi, quyidagicha diagrammalanadi:
XXX hisob: 
Debit Kredit
Ko’plab bosh jurnallar hisobot shaklida ko’rsatiladi.
 
Moliyaviy hisob uch turga boliinadi: personal hisob, real hisob va nominal hisob. Personal hisob 
o’z ichiga boshqaruvchilar, iste’molchilar, ta’minotchilarga, xaridorlarga o’xshagan tabiiy individlarn 
bilan bog’liq operatsiyalarni oladi. Moddiy aktivlar real hisob tarkibiga, xarajatlar, daromad, foyda va 
zararlar nominal hisob tarkibiga kiradi. Biznesdagi qaydlar har bir hisobda quyidagicha soddalashtirilgan 
holda beriladi (2.1 Jadval). Debit qabul qiluvchi va kredit beruvchi personal hisobda , debit nima qbul 
qilingani va kredit nima chiqib ketgani real hisobda, debit barcha xarajatlar va zararlar, kredit barcha 
daromadlar va foyda nominal hisobda 
qabul 
qiluvchilar
beruvchilar
nima qabul 
qilindi
nima chiqib 
ketdi
xarajatlar va 
zararlar
daromadlar va 
foyda
personal hisob 
real hisob
nominal hisob 
kredit
debit
debit 
kredit
debit
kredit
2.1 Jadval : Moliyaviy hisobda debit va kreditning berilishi 
Misol.1 Tijoratchi biroz miqdor naqd pulda o’zining chakana savdo biznesiga sarmoya qildi. 
Standart ikkiyoqlama yozuv ko’rinishi quyidagicha ko’rinishda bo’ladi:
Debit : naqd pul hisobi Kredit: capital hisobi 
Maqsad: ikkiyoqlama yozuv qoidasiga binoan naqd pul hisobida naqd pul tijoratchi tomonidan 
berilgan naqd pul qabul qilingan. Buning ma’nosi capital hisobi beriladigan hisob va naqd pul hisobi 
qabul qilinadigan hisob. 
2. biznes tashkiloti naqd pulga offisda foydalanish uchun mebel sotib oladi. Haqiqiy ikkiyoqlama 
7
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 2014; 
14-bet 

---

38 
yozuv tizimida quyidagicha bo’ladi:
Debit : mebel hisobi Kredit: naqd pul hisobi
Maqsad: bu operatsiyada mebel hisobida mebel qabul qiluvchiva naqd pul hisobida mebel uchun 
to’langan pul aks etadi. 
3. Biznes tashkiloti chakana savdo tovarini sotib oldi . ikkiyoqlama yozuvda quyidagicha aks 
etadi: 
Debit : Sotib olish hisobi Kredit: Naqd pul hisobi 
Maqsad: bu operatsiyada tovarni sotib olish hisobida aks etadi va naqd pul hisobida tovar uchun 
mol yetkazib beruvchilarga to’langan pul aks etadi. Har bir biznesda, biznes faoliyatida asosiy mahsulot 
yoki Tovar sotib olingan vaqtda “ sotib olish” hisobidan foydalaniladi. 
4. Biznes tashkilotimol yetkazib beruvchidan kreditga chakana savdo tovari sotib oldi. ( mol 
yetkazib beruvchi kreditor sifatida boshqa biznes tashkilotlariga tovar va mahsulotlarini qarzga beradi)
Ikkiyoqlama yozuv qoidasiga ko’ra quyidagicha aks etadi: 
Debit : sotib olish hisobi Kredit: Kreditor hisobi 
Maqsad: bu operatsiyada sotib olish hisobida Tovar qabul qilindi, biroq mol yetkazib beruvchi 
sotilgan Tovar uchun hali pul olmadi kredit hisobi kreditlanadi. Kredit hisobi to’lab berish hisobi 
shaklida. 
5. biznes tashkiloti chakana savdo tovarini xaridorga sotdi. Ikkiyoqlama yozuv qoidasiga ko’ra 
quyidagicha aks etadi: 
Debit: naqd pul hisobi kredit: sotish hisobi 
Maqsad: naqd pul hisobida sotilgan Tovar uchun pul qabul qilinadi. Sotish hisobi xaridorga Tovar 
yetkazib berishni aks ettiradi.
6. Biznes tashkiloti chakan savdo tovarini xaridorga sotadi, ammo xaridor hali pulni to’lamadi. 
Ikkiyoqlama yozuv qoidasiga ko’ra quyidagicha aks etadi: 
Debit: debitorlik hisobi Kredit: Sotish hisobi 
Maqsad: Yetkazib berilgan mahsulot yoki xizmat ko’rsatgan biznes uchun pul mablag’ini qarz 
bergan shaxs debitor deb aytiladi. Debitorlik hisobining boshqacha nomlanishi olinadigan hisob varaqlar 
deyiladi. Bu vaziyatda debitor mahsulot qabul qilyapti; shuning uchun uning hisob raqami debitlanayapti. 
Sotish hisobi kreditlanadi, mahsulotni xaridorga yetkazib berishni ko’rsatadi.
Bu biznes operatsiyalarini ko’rib chiqqandan so’ng talabalar ikkiyoqlama yozuv tushunchasiga 
ega bo’ladi, va biznes operatsiyalari qayd qilinganda debit va kredit qoidalarini o’rganishadi
8