|
hajmi
Iillik
amortizatsi ya
summasi
Jamgarilgan
amortizatsiya
qoldik
qiymati
1-yil
500000
800000
80000
80000
420000
2-yil
500000
1200000
120000
200000
300000
3-yil
500000
1000000
100000
300000
200000
4-yil
500000
800000
80000
380000
120000
5-yil
500000
1000000
100000
480000
200000
148
Bajarilgan ish hajmiga ko‘ra amortizatsiya hisoblashish usuli obyektlardan foydalanish muddati,
ularning to‘zilish xususiyatlari bilan cheklangan hamda mazkur akti ning xo‘jalik faoliyati hajmi yilma-
yil o‘zgargan hollarda qo‘llaniladi.
Jadallashtirilgan (tezkor) usullar.
Koldiqli kamayish hamda kumulyativ usul tezkor usullar bo‘lib
hisoblanadi. Tezkor usullar mohiyati shundaki, asosiy vositalarga foydalana boshlaganda hisoblangan
amortizatsiya summasi obyekt xizmat muddati yakunida hisoblangan amortizatsiya summasidan ancha
yuqori bo‘ladi. Ishlab chiqarishga jalb qilinngan asosiy vositalarning ko‘pgina turlari foydalanishning
dastlabki yilida ancha samarali xizmat qilishi hamda yukori ishlab chiqarish xususiyatiga egaligidan kelib
chiqib, bu usuldan foydalaniladi. Bu esa, agar ularning foydaliligi va ishlab chiqarish xususiyati keyingi
yillarda ancha yuqori bo‘lsa, u holda asosiy vositalardan foydalanib boshlaganda eskirishning katta
qismini hisobdan chiqarish amalga oshiriladigan 1 foizlik qoidasiga javob beradi. Tezkor usullar,
xususan, texnologiyalar takomillashtirilishi tufayli ko‘p turdagi uskunalar o‘z qiymatini yukotishi
(ma’naviy eskirishi) ham tushuntiriladiYangi kashfiyotlar va materiallar ilgari harid qilingan
uskunaning ma’naviy eskirishiga olib keladi va uni jismoniy eskirishdan ancha oldinrok almasht
zaruratini yuzaga keltiradi. Har yili amortizatsiyaning keskin o‘zgarishi asosiy vositalarning koldik
qiymatida ham o‘z aksini topadi. To‘g‘ri chizikli usulda esa qoldik qiymat miqdori tezkor usullardagi
qoldik qiymatga nisbatan har doim ancha yukori bo‘ladi.Asosiy vositalarning har «il turlariga
amortizatsiyaning turli usullari qo‘llanilishiga ruxsat etilganligini, Biroq bunda bir turdagi asosiy vosita
uchun faqatgina bita usul qullanilishi mumkinligini nazarda tutish lozim. Soliqda tortish
maqsadida O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksiga binoan amortizatsiya me’yorlari
qo‘llaniliishi lozim. Korxonaning hisob siyosatiga ko‘ra hisoblangan amortizatsiya bilan Soliq kodeksiga
muvofiq hisoblanadigan amortizatsiya o‘rtasidagi farq vaqtinchalik faqk deyiladiMisol. «Bobur»
kompaniyasida faoliyatning dastlabki yilida soliq tulangunga qadar bo‘lgan foyda 250 ming sumni
tashkil etgan. Bunda hisob foydasi va soliqda tortilgan foyda o‘rtasida farq mavjud, hisob siyosatiga
muvofiq ishlab chiqarish usulida hisoblangan amortizatsiya 130 ming sumni, soliqda tortish maksadlari
uchun amortizatsiya esa to‘gri chizikli usulda)- 100 ming sumni tashkil kilganligidan yuzaga keladi.
Bu aynan vaqtinchalik fark bulib, soliqqa tortiladigan foyda uni hisobga olganda 25 0000+( 13 0000-
100000)=280000 sumga teng. Foyda solig‘ining 20%lik stavkasi bo‘yicha hisoblangan foyda solig‘i
(250000*20%)=50000 sumni tashkil etadi, lekin byudjetga (280000*20%)=56000 sum to‘lash kerak
bo‘ladi, bu ikki miqdor o‘rtasidagi fark vaqtinchalik farklar bo‘yicha muddati unaytirilgan foyda solig‘i
hisoblanadi va u kaysi hisobot davrida so‘ndirilishiga karab bog‘lik ravishda 0950 yoki 3210-
hisobvaraqlarida aks ettiriladi.
Ushbu muomalalar bo‘yicha quyidagicha provodkalar beriladi:
D-t 9810-«Foyda solig‘i bo‘yicha harajatlar» - 50000 sum
D-t 0950, 3210-«Vaqtinchalik farklar bo‘yicha muddati o‘zaytirilgan daromad solig‘i» - 6000 so‘m
K-t 6410-«Foyda solig‘i bo‘yicha byudjetga qarzlar» - 56000 sum.
Korxonaning hisob siyosatiga muvofiq hisoblangan amortizatsiya Soliq Kodeksi bo‘yicha
shortizatsiyadan yukori bo‘lgan holatda mazkur fark summasiga soliq bo‘yicha muddati o‘zaytirilgan qarz
yuzaga keladi. Yukorida keltirilgan misolning aksini kurib chiqamiz, bunda Kisob foydasi 280000 sumni,
soliqqa tortiladigan foyda esa - 250000 sumni tashkil kilgan.
Buxgalteriya yozuvi quyidagicha bo‘ladi:
D-t 9810-«Foyda solig‘i bo‘yicha harajatlar» - 56000 sum
K-t 6410-«Foyda solig‘i bo‘yicha byudjetga qarzlar» - 50000 sum
K-t 6250, 7250-«Soliqlarga oid vaqtinchalik farklar bo‘yicha muddati o‘zaytirilgan
majburiyatlar» - 6000 sum.
Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiya hisoblashish. Kamayib boruvchi qoldik usuli
aktivdan foydalanish muddatida amortizatsiya summasining doimo kamayib borishini ifodalaydi. Ushbu
149
usulda eskirish me’yori asosiy vositalarning qoldiq qiymatiga ko‘paytiriladi. Odatda, bu usulda
amortizatsiya me’yori ikki hissa kilib olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
