Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

артерия пулс 
ва вена қон 
томирининг тебранишига
 вена пулси 
дейилади. 
Артерия пулси ҳамма артерия қон томирларида бўлиб, вена пулси 
ҳамма веналарда бўлмасдан фақатгина юракга яқин вена қон томирларининг 
тебрани-шидан ҳосил бўлади холос. Артерия пулсининг келиб чиқиш 
сабаблари юрак-нинг систоласи даврида аортага отилиб чиққан қоннинг қон 
томирига берган босими натижасида вужудга келади. Артерия пулси жуда 
тез тарқалади. М: қон аортада 0,5 м тезлик билан тарқалса пулс 7-9 м тезлик 
билан тарқалади (қон-нинг енг тез оқадиган жойи аорта ва қоннинг оқиши 
0,5 м тенг, пулс еса аортадаги қонга нисбатан 14-18 марта тез тарқалади). 
Шунинг учун юрак тепкиси билан пулс бирдай ешитилади. 

---

57 
Пулс тез, секин, қаттиқ, юмшоқ бўлиши мумкин. Пулс белгиларига 
қараб юрак ва томирлар системаси қандай ишлаши ҳақида фикр юргизиш 
мумкин. 
Пулс махсус асбоб ѐрдамида ѐзиб олинади ва ѐзиб олинган артерия 
пулсини егри чизиғига 
сфигмограмма 
дейилади. Артерия қон томирлар 
девори қалин вена қон томирлар девори юпқа. Венна қон томирларининг 
тебраниши яъни вена пулси вена қон томирларининг ҳамма жойида бўлмай 
юракга яқин ковак венада кузатилади. Вена пулсининг ѐзиб олинган егри 
чизиғига 
флебограмма 
дейилади. Вена пулси кавак веналарда оқиб келаѐтган 
қоннинг юракга тўхтовсиз оқиб келиб узлуксиз юракга кира олмаслигидан 
ҳосил бўлади. Артерия қон томирларида қоннинг оқишига сабаб юрак бўлса, 
вена қон томир-ларида қоннинг оқишига бир қанча факторлар сабаб бўлади. 
Қонни оѐқгача оқиб боришига сабаб маълум, уни юракга йиғилиб 
келиши-га сабаб нима? 
Вена қон томирларида қоннинг оқишига сабаб қуйидагилар. 
1).Артерия қон томирларига нисбатан вена қон томирларида қон босими 
паст шунинг учун қон артериядан веналарга қараб оқади яъни ҳаракат 
қилади. 
2).Артерия қон томирлари билан вена қон томирлари организмда бир 
хил жойлашган емас. Вена мускуллар орасидан ўтиб мускулларнинг 
торайиши натижасида қон майда қон томирларидан катта томирларга ҳаракат 
қилади ва кенгайганда яна бошқа қисмлардан қон оқиб келиб шу зайлда 
такрорлана беради. М: агар игнами, шишами бармоқларимизга кирса ва 
йирингли яллиғла-ниш ҳосил бўлмаса шу шиша ѐки игна мускулларни 
қисқариши натижасида юракга қараб ҳаракат қилади. 
3).Вена қон томирлари девори махсус яримойсимон елпиғичлар билан 
жиҳозланган. Бу елпиғичлар доим тўхтовсиз узулксиз ҳаракат қилиб, қонни 
юрак томон ҳайдайди. (Артерия қон томирларида яримойсимон елпиғич йўқ, 
вена қон томирларини микроскоп тагида елпиғичларини доимо ҳаракат 
қилаѐтганини кузатишимиз мумкин). 
4).Нафас олганда кўкрак қафаси кенгайиб кўкрак қафасида манфий 
босим ҳосил бўлиб қон юрак томон сўрилади. (Вена диафрагма ўртасидан 
қизилўнгач билан бирга кўкрак қафасига кириб келади ва кўкрак қафаси 
кенгайганда қонни сўради). 
Артерия қон томири билан вена қон томирларида қон оқиш тезлиги бир 
хил бўлмай артерия қон томирларида қон босими катта бўлгани учун қон 
оқиш тезлиги ҳам баланд бўлади. Артерия қон томирларининг диаметри вена 
қон томирларининг диаметридан фарқ қилади, яъни артериялар веналарга 
нисбатан тордир. 
3.Организмдаги барча қон томирлар турли хил таъсиротлар 
натижасида торайиб кенгайиб туради. Қон томирининг девори кенгайиб, 
торайиб туриши ундаги силлиқ толали мускулларнинг қисқариб кенгайиши 
натижасида ҳосил бўлади. Қон томирларининг бундай кенгайиб торайиб 

---

58 
туришига