Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

Ҳазм системанинг ексретор (чиқарув) фаолияти.
Ҳазм системаси 
екскретор-чиқарув вазифасини ҳам бажаради.Модалар алмашинуви 
натижасида ҳосил бўлган ҳар хил чиинди моддалар-мочевина, сийдик 
кислота, креатинин, креатин, шунингдек турли минерал моддалар-натрий, 
калий, калсий, магний ва уларнинг тузлари ортиқча сув, қонга тушган 
доривор моддалар, касалликлар натижасида ҳосил бўлган заҳарли моддалар 

---

409 
ҳазм системаси орқали чиқарилади. Айниқса меъданинг пилорус қисми ва ўн 
икки бармо ичакда екскретор жараѐн анча жадал кузатилади. 
Ҳазм системанинг турли қисмлари муайян моддаларни чиариш 
хусусиятига ега. Жумладан, сўлак билан асосан калий, натрий, калсий, ѐд 
моддалари чиқарилгани ҳолда, меъда ва ичаклар орқали мочевина, сийдик 
кислотаси, хлоридлар, сут кислотаси ва айрим доривор моддлар чиарилади. 
Меъда ости бези ва жигар орқали еса, пурин асослари, калий ѐдид, рух ва 
бошқа моддалар екскресия қилинади. Ҳазм системасининг екскретор 
активлиги ҳайвоннинг ѐшига, жинсига, озиқланиш шароитига, организмнинг 
ҳолатига ва бошқа омилларга боғлиқ. Масалан, сут емадиган, ѐш 
бузоқларнинг ширдони орқали мочевина кўпроқ чиқарилгани ҳолда улар 
улғайган сари мочевинанинг шу йўл билан чиқарилиши камая боради. 
Қўйларда ўтказилган тажрибаларнинг маълумотлари, уларнинг улғая бориши 
сўлаги орқали азотли моддалар чиқарилишининг ошиб бориши билан 
кузатилишини кўрсатади. Турли моддаларнинг ҳазм системасидан екскресия 
қилинишини, бу системада ҳар хил моддаларнинг секресия қилинишидан 
фарқ қилмоқ лозим. Екскресия туфайли кераксиз, аҳамияциз, қолаверса 
зарарли моддалар чиқарила-ди, секресия туфайли еса, ҳазм жараѐнлар-ни 
таъминлайдиган хилма-хил ҳаѐтий муҳим модалар ҳосил қилиниб ҳазм 
бўшлиқларига ажратилади. 
Ҳазм системасининг екскресия жарѐни ҳам марказий нерв система ва 
унинг олий қисми-катта ярим шарлар пўстлоғи томонидан бошарилиб 
турилади. 
Парасимпатик нерв система, жумладан, адашган нерв қўзғалганда 
екскре-сия кучаяди. Ҳар хил наркотик моддалар таъсирида марказий нерв 
система актив-лиги пасаяди, натижада екскресия жараѐни ҳам бирмунча 
сусаяди.