Самарқанд давлат архитектура қурилиш

 
Iqtisodiy ko’rsatkichlar kompaniya 
foydalanishi 
mumkin 
bo’lgan 
strategiyalarni chegaralaydi. 
 
 

---

74 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tarmoqdagi vaziyatni va raqobatni 
strategik tushunish. 
Asosiy savollar. 
1.Tarmoqning 
asosiy 
iqtisodiy 
xususiyatlari qanaqa? 
2.Raqobat 
xarakteri 
va 
raqobat 
kuchlari qanday? 
 
3.Tarmoqdagi 
tarkibiy 
o’zgarishlarning sababi nimada?
4.Qaysi 
kompaniyalar 
kuchli 
va 
kuchsiz raqobatga ega? 
5.Kimlar 
navbatdagi 
strategik 
harakatlarni amalga oshiradi va uning 
maqsadi nima? 
6.Tarmoqda raqobat mavqyeini qaysi 
omillar belgilaydi? 
7.Tarmoqda o’rtachadan yuqoriroq 
foyda olish jozibadorligi qanday? 
Kompaniyaning 
vaziyatini 
strategik 
tushunish. 
 
Asosiy savollar. 
 1. Kompaniyaning 
tashqi 
strategiyasi qanchalik yaxshi ishlayapti? 
 2. Kompaniyaning 
kuchli 
va 
kuchsiz tomonlari, imkoniyatlari va 
xavf-xatari qanday? 
 3. Kompaniya 
xarajatlari 
raqobatchilarnikiga 
nisbatan 
samaralimi?
4. Kompaniyaning 
raqobat 
mavqyei qanchalik mustahkam? 
 5. Qanaqa strategik muammolar 
hal etilishi lozim?
Kompaniya 
qanaqa real 
strategik 
imkoniyat-
larga ega? 

Kompaniya 
mavjud 
strategiyani 
takomillash-
tirish bilan 
chegarala-
nadimi yoki 
keng 
strategik 
o’zgarishlar 
qiladimi?
A’lo 
strategiyalar 
qanaqa? 
Tayanch 
mezonlar 

Strategiya
kompaniya 
vaziyatiga 
to’liq mosmi? 

Strategiya
raqobat 
ustunligini 
yaratadimi? 

Strategiya
kompaniya 
faoliyatini 
yaxshilay-
dimi? 
Rasm 3.1. Strategik fikrlash 
turlari. 
 

---

75 
Mahsulot hajmi 2 martadan oshib borganda tannarxni 10, 20, 30% ga pasayishini 
taqqoslash 
jadval 3.1. 
Ishlab chiqarish hajmi. 
Yarim o’tkazgichlar ishlab chiqarish sanoatidagi kabi tarmoqlarda 
o’zlashtirish egri chizig’i 
samarasining 
mavjudligi
mahsulot ishlab chiqarishi 
hajmi 2 marta oshganida
har safar tannarx 20% ga
kamayadi. 
Masalan:
mikrosxemalar 
ishlab
chiqarish mahsulot hajmi 2 martadan oshib borsa, 1 mln birlik mahsulot 
tannarxi 1 $ bo’lsa, 2 mln. da - 80 sent, 4 mln. da - 64 sent, 8 mln. da esa 
51,2 sentni tashkil etadi (jadval 3.1). 
Asosiy prinsip. O’zlashtirish, o’qitish yoki 
ishlab 
chiqarish 
hajmini, 
oshishi 
mahsulotning 
tannarxini 
 
sezilarli 
pasayishiga olib kelsa, bozorning maksimal 
ulushini egallash strategiyasi mahsulot 
ishlab chiqaruvchiga past xarajatlar asosida 
raqobat ustunligini taminlashi mumkin. 
 
1
А.А. Томпсон, мл., А.Дж. Стрикленд III. Стратегический менеджмент. Москва. Инфра-М. 2000г. стр. 82 

---

76 
 
3.2.Raqobat xarakteri va har bir raqobat kuchi 
intensivligi qanday? 

Quyida iqtisodiy ko’rsatkichlarni, boshqaruv strategiyasini 

shakllantirishga tasiri namoyish etiladi (jadval 3.2).
 
Jadval 3.2. 
O M I L 
T A ‘ S I R 
Bozor o’lchami 
Kichik bozorlar yangi qudratli raqobatchilarni jalb
etmaydi. Katta bozorlar raqobatchilarni yengishni, 
barqaror mavqega ega bo’lishni istovchi kompaniyalarni 
yuqori foyda keltiruvchi tarmoqlarga jalb etadi. 
Bozorning o’sish 
tezligi 
Tez o’sish bozorga kirishni, raqobatni keskinlashuvini va 
kuchsiz raqobatchilarni siqib chiqarishni rag’batlantiradi. 
Ishlab chiqarish 
quvvatlarining 
oshishi yoki 
pasayishi
Ishlab chiqarish quvvatlarining oshishi narxlarning va 
foydaning pasayishiga, qisqarishi esa narx va foydaning 
o’sishiga olib keladi. 
Bozorga kirish va 
chiqish to’siqlari
Yuqori to’siqlar bozorda harakatlanuvchi kompaniyalar 
mavqeini himoya qiladi. Past to’siqlar esa yangi 
raqobatchilarni bozorga jalb etadi. 
Iste’molchilar uchun
tovar yuqori narxli 
hisoblanadi.
Ko’pgina iste’molchilar arzonroq tovarni izlaydilar. 
Standart mahsulot 
Iste’molchilar katta kuch hisoblanadi, chunki ular bir
ta’minotchidan ikkinchisiga o’tib ketishi mumkin. 
Tezkor texnologik 
o’zgarishlar 
Texnologiya va asbob-uskunalar tezlik bilan eskiradi.
Investisiyalar tavakkalchilik xususiyatiga ega. 
Kapitalga ehtiyoj
Katta hajmdagi kapitalga talablar investisiya qarorlarini 
buhroniga sabab bo’lishi mumkin. Pul mablag’larini vaqt 
bo’yicha taqsimoti muhim hisoblanadi. Kirish va chiqish 
to’siqlari vujudga keladi. 
Vertikal integrasiya
Kapitalga 
ehtiyoj 
oshadi. 
Integrasiyalashgan 
va
integrasiyalashmagan kompaniyalar o’rtasida xarajatlar 
raqobati vujudga keladi. 
Masshtab ko’lami 
samarasi 
Ishlab 
chiqarish 
xarajatlarining 
pasayishi 
ishlab 
chiqarishni va bozor ulushini o’sishiga olib keladi 
Mahsulotni tez 
o’zgarishi
Mahsulotning hayotiy sikli qisqaradi. Raqobatchilar uzib 
ketishi ehtimoli vujudga kelishi sababli tavakkalchilik 
oshadi. 

---

77