Saliqlar ha`m saliqqa tartiw k. Qalenov, S. Ibragimova, A. Prenov

7.4. Yuridıkalıq ta'replerden o'ndıriletug'in jer salig'imn' huquqiy 
tiykarlan, ekonomikaliq ma'nisi ha'm jer sahg'in to'iewshiler. 
Salıq obekti, bazasi, stavkalan ha'm salıqtan jen'illikler. Salıqti 
byudjetke to'lew mu'ddetleri 
 
1990-jih O'zbekistanda «Jer haqqinda» nizam qabil etildı ha'm usı mzamg'a 
muwapiq jerge iyelik etıw ha'm jerden paydalanıwdın’ to'lemli bohwi belgilendı 
ha'm de jer ushın haq jıllıq jer sahg'i sipatinda o'ndıriletug'in boldı. 
1991-jih  «Ka'rxanalar,  birlespeler  ha'm  sho'lkemlerden  ahnatug'm  Salıqlar 
haqqinda»g'i,  1993-jih  «Jer  sahg'i  haqqinda»g'i  O'zbekistan  Respublikasi 
nizamlan  qabil  etilip,  onda  jer  sahg'in  o'ndıriwde  Salıqqa  tartıw  obekti, 
subektleri,  salıq  boyinsha  jen'illikler,  Salıqti  esaplaw  ha'm  byudjetke  to'lew 
ta'rtipleri  ko'rsetip  berildı.  1997-jih  «  Salıq  Kodeksi»  nin'  qabil  etiliwi  ha'm  de 
1998-jıldan onin' engiziliwi menen jer salig'min' tolıq huquqiy tiykarlan jaratildı. 
Jer  sahg'i  O'zbekistan  Salıq  sistemasinda  jergilikli  Salıqlar  ha'm  jiyimlar 
quramma kiredı ha'm de jergilikli byudjetlerdın’ tiykarg'i da'ramat dereginen biri 
bolıp esaplanadı. 
Jer  sahg'in  engiziwden  maqset  jerden  u'nemli  paydalamwdı  xoshametlew, 
topiraq  o'nimdarhg'in  asinw,  sapasi  ha'r  qiyh  bolg'an  jerlerde  xojalıq 
ju'rgiziwdın’  sotsiallıq-ekonomikalıq  sharayatlann  ten'lestiriw,  xalıq  jasaytug'm 
jerlerde  infrastrukturani  rawajlandınwdı  ta'miyinlew  ha'm  de  jerdın’  talan-taraj 
etiliwine jol qoyilmawma alıp keledı. 
 Salıq  nizamshihg'ina  muwapiq  o'z  menshiginde,  iyeliginde  yamasa 
paydalanıwinda  jer  ushastkalarina  iye  bolg'an  yuridıkalıq  ta'repler,  sol  esaptan 
O'zbekistan  Respublikasinin'  rezidenti  emesler  de  jer  salig'imn'  to'lewshileri 
bolıp esaplanadı. 
Eger  de  salıqqa  tartıwdın’  aynqsha  ta'rtibi  ornatilg'an  yuridıkalıq  ta'repler 
ha'mde kommertsiyalıq emes sho'lkemler tiykarg'i xizmet tu'ri menen bir qatarda 
basqa  xizmet  tu'rleri  menen  shug'illansa,  onda  olar  usı  xizmette  paydalanip 
atirg'an jerleri ushın jer salig'min' to'lewshileri bolıp esaplanadı. 
 Salıq  kodeksine  muwapiq  mu'lk  huquqi,  iyelik  etıw  huquqi,  paydalanıw 
huquqi  yamasa  ijara  huquqi  tiykannda  yuridıkalıq  ta'replerde  bolg'an  jer 
uehastkalan Salıq sahw obekti esaplanadı. 
 Salıq  kodeksinin'  280-statyasina  muwapiq  to'mendegilerge  Salıq  sahw 
obekti sipatinda qaralmaydı: 
— 
xalıq jasaw punktlerinin' uhwma paydalanıwdag'i jerleri; 
-xaliqtm' ma'deniy-materiallıq mu'ta'jliklerin qanaatlandınw ha'm 
dem aliwi ushın paydalanatug'in jerleri; 
—kommunal-materiallıq jerler; 
—awisıq jerler. 
Usi jer ushastkalannan nizam hu'jjetlerine muwapiq Salıq sahnbaytug'in jer 
ushastkalan  maydanlann  shegirip  taslaw  arqah  Salıq  salinatug'in  baza 
aniqlanadı. 
Yuridıkalıq  ta'replerden  ahnatug'm  jer  sahg'i  stavkalan  O'zbekistan 
Respublikasi  Prezidenti  qaran  menen  belgilenedı  ha'm  Salıq  to'lewshilerge 

---

82 
 
Finans  ministrligi  ha'm  Ma'mleketlik  Salıq  komiteti  ha'm  olardın’  to'mengi 
organlan ta'repinen belgilengen ta'rtipte jetkiziledı. 
Jer salig'i stavkalan du'nya ju'zlik salıq a'meliyatinda qabil etilgenindey, jer 
quninan kelip shig'ip belgilenedı. 
O'zbekistan  Respublikasinda  jerdın’  bazar  quni  turaqli  bolmag'an-hg'i 
sebepli,  1  ga  suwg'anlatug'in  jerden  almatug'in  dıyxanshiliq  jalpi  o'niminin' 
ortasha quninan kelip shig'ip, oni bahalaw a'melge asinladı. 
Du'nya ju'zlik salıq a'meliyatinda jer salig'i stavkalan tu'rli ma'mleketlerde 
tu'rlishe  belgilenedı.  Biraq  ortasha  jer  qunimn'  5  protsentinen  aspaydı.  Salıq 
stavkalann belgilewde topiraq boniteti (sapasi) esapqa alinadı. Bunda jerdın’ ball 
boniteti qanshajoqan bolsa, salıq stavkasi da sonsha joqan belgilenedı. 
Awil  xojalıq  jerlerinin'  sapasi,  jer  ushastkasi  mu'lk  iyeleri,  jer iyesi  jerden 
paydalanıwshinin' ayibi menen to'menlegen (boniteti pa'seyip ketken) bolsa, jer 
salig'i  jerdın’  sapasmin'  to'menlenıwine  shekem  belgilengen  stavkalar  boymsha 
o'ndıriledı. 
Yuridıkalıq  ta'repler  paydalanatug'in  jerler  (sonnan,  jer  sahg'in  to'lewden 
azat etilgen), ma'mleketlik ha'kimiyat jer ushastkalan ushın jer salig'i yuridıkalıq 
ta'repler ushın 2,0 koeffitsentin qollang'an halda to'lenedı. 
Salıq  kodeksinin'  238-statyasma  muwapiq  Salıq  sahnbaytug'in  jer 
ushastkalanna to'mendegi jerler kiredı: 
•
 
ja'ma'a't  bag'shihg'i,  ju'zimgershiligi  ha'm  palizgershilik  jerlerinin', 
ja'ma'a't garajlarimn' uliwma paydalanıwdag'i jerleri; 
•
 
ta'biyatti qorg'aw ushın a'hmiyetke iye boig'an jerler; 
•
 
tariyxiy-ma'deniy a'hmiyetke iye boig'an jerler; 
•
 
suw fondı jerleri; 
•
 
elektr  uzatıw  liniyalan,  uliwma  ma'mleketlik  baylanis  liniyalan  ha'm 
olardın’ qunlmalan iyelegen jerler; 
•
 
uliwma  paydalanıwdag'i  avtomobil  jollan  ha'm  olardın’  qunlmalan 
iyelegen jerler; 
•
 
temir  jollardm'    uliwma    tarmag'i    ha'm    olardın’    qunlmalan  iyelegen 
jerler; 
•
 
uliwma paydalanıwdag'i qalaliq elektr transporti jollan ha'm metropoliten 
liniyalan ha'm olardın’ qunlmalan iyelegen jerler; 
•
 
sport qunlmalan, stadıonlar, sport maydanshalan iyelegen jerler; 
•
 
O'zbekistan  Respublikasinin'  investitsiya  bag'darlamasina  kiritil-gen 
obektler qunhsi ushın ajiratilg'an jerler; 
•
 
salamatlastinw a'hmiyetine iye jerler; 
•
 
Salıq  to'lewshinin'  balansinda  ha'm  de  isbilermenlik  xizmetinde 
paydalanbay  atirg'an  puqaralıq  qorg'amw  a'hmiyetine  iye  obektler  iyelegen 
jerler. 
Eger  Salıq  sahnbaytug'in  jer  ushastkasi  maqsetke  muwapiq  payda-
lanilmasa, bul maydan ushın jer salig'i belgilengen ta'rtipte to'lenedı. To'mendegi 
yuridıkalıq ta'repler jer sahg'inan azat etilgenler: 
•
 
ma'deniyat,  ta'lim,  den  sawlıqti  saqlaw,  miynet  ha'm  xalıqti  sotsialliq 
qorg'aw sho'lkemleri; 

---

83 
 
•
 
dıyxan xojalıqlan ma'mleketlik dızimnen o'tken waqtman eki jıl mu'detke; 
•
 
mayiplardın’  ja'ma'a'tlik  birlespeleri,  «Nuraniy»  fondı  ha'm  «0'zbekistan 
shernobilshilan»  birlespesi  mu'lkinde  boig'an,  xizmetkerler  uliwma  saninm' 
keminde eliw protsentin mayrplar qurag'an yuridıkalıq ta'repler. 
Jer  salig'i  yuridıkalıq  ta'repler  ta'repinen  ha'r  jıli  1-yanvarg'a  shekem 
boig'an jag'dayg'a qarap jeke ta'rtipte esaplap shig'iladı ha'm salıq boymsha esap-
sanaqlar jer ushastkasi jaylasqan aymaqdag'i ma'mleketlik salıq organma jıldın’ 
15-fevralina  shekem  awil  xojalıq  a'hmiyetine  iye  boig'an  ha'mde  awil  xojalıq 
a'hmiyetine iye bolmag'an jerler ushın belgilengen formalar boymsha usımladı. 
Yuridıkalıq  ta'rep  esaplang'an  dıyxan  xojalıqlan  esaplap  jazilg'an  jer 
salig'inin'  uliwma  summasinin'  95%  tin  byudjetke  5%  tin  bolsa,  dıyxan  ha'm 
fermer xojaliqlann qollap-quwatlaw fondına to'leydı. 
Jer salig'm esaplap shig'anw jer ushastkasi haqiyqatta iyelegen maydannan 
kelip shig'ip a'melge asinladı. 
Jer  ushastkalanmn'  uliwma  maydanlan  haqqmdag'i  mag'hwmatlar  jer 
ushastkasma  iye  boig'an  huquqti  tastiyiqlaytug'in  hu  jjetler  boymsha  qabil 
etiledı.  Esap-sanaq  jib  dawaminda  jer  menshigi  quraminda  o'zgerisler  ju'z 
bergen  jag'dayda  yuridıkalıq  ta'repler  ma'mleketlik  salıq  organlanna  jer  salig'i 
to'lenetug'in esap-sanaq jılimn' 1-noyabrine shekem jer salig'inin' amqlastinlg'an 
esap-sanag'in tapsiradı. 
Yuridıkalıq  ta'repler  (awil  xojalıq  ka'rxanalannan  tisqan)  Salıqti  ha'r 
sherekte, sherektin' ekinshi ayinin' 15-ku'nine shekem ten' u'lesler menen to'leydı 
(15-fevral, 15-may, 15-avgust,15-noyabr). 
Birden-bir jer sahg'in to'lewge o'tpegen awil xojahg'i ka'rxanalan jer sahg'in 
esap-sanaq jihnm' 1 iyulina shekem-jıllıq Salıq summasinin' 20%-in esap-sanaq 
jihnin'  1-sentyabrine  shekem-jıllıq  Salıq  summasinin'  30%-in  ha'm  esap-sanaq 
jılinin' 1-dekabrine shekem— esaplang'an Salıqtın’ qalg'an 50%-in to'lewdı. 
Jer salig'i, Salıq  to'lewshinin'  jaylasqan  jerine qaramastan,  ayma-g'mda  jer 
ushastkasi  jaylasqan  rayon  yamasa  qalanm'  jergilikli  byudjetine  to'lenedı.  Eger 
jer ushastkasi rayon ha'm qala aymag'inda jaylasqan bolsa, salıq tap sol ta'rtipte 
to'lenedı.