Salimova Nigina Baxtiyorovna

qarzdor-nasiyador,  xaridor-mijoz,  pul-aqcha,  bitim-shartnoma,  chorakor-

koranda, daromad-kirim, xarajat-chiqim, sarf-xarajat-chiqim, sarmoya-mablag’, 

mezon-o‘lchov-belgi, 

boshqarma-mahkama, 

uyushma-birlashma, 

ustama-

qo‘shimcha. 

Terminologik  tizimlarning  shakllanishi  va  qaror  topishi  sohasidagi 

kuzatishlardan shunday holat ayon bo‘ladiki, o‘zbek iqtisodiyot terminologiyasi 

                                                           

61

 

O‘zbek tili terminologiyasi.-N., 2012. B. 13. 

---

38 

ham,  asosan,  ikki  manba:  o‘zbek  tilining  ichki  imkoniyatlari  va  xorijiy  tillar 

unsurlari  (so‘z  va  so‘z  birikmalari)  asosida  rivojlanib  va  boyib  borgan.  Bu 

manbaning  birinchisi  asli  o‘zbekcha  (ba’zilari  umumturkiy)  tub  leksik  qatlam, 

o‘zbek  tilida  qadimda  iste’molda  bo‘lgan  yoki  iqtisod  sohasida  yangi 

tushunchalarni  ifodalash  uchun  xizmat  qilgan  lug‘aviy  birliklar  hamda  ular 

asosida  ona  tilining  so‘z  yasovchi  vositalari  bilan  yangidan  hosil  qilingan 

terminlar  hisoblanadi.  Ikkinchisi,  o‘zga  tillar,  aniqrog‘i,  fors-tojik  arab  va  rus 

tilidan o‘zlashtirilgan qatlamdir. 

Bu  o‘rinda  shuni  qayd  etish  lozimki,  muayyan  kasb-hunar  yoxud 

mutaxassislikka  ega  bo‘lgan  kishilar  ko‘pincha  u  yoki  bu  sohaning  o‘ziga  xos 

spetsifik terminlari bilan ish ko‘radi. Masalan, bo‘lajak iqtisodchilarning yozma 

yoki  og‘zaki  nutqida  kartel,  kliring,  tovar  oboroti,  mayda  mulkchilik, 

mablag‘ ajratish, renta kabi tor doiradagina qo‘llaniladigan terminlar ishlatilishi 

tabiiy  bir  holdir.  O‘z-o‘zidan  ayonki,  bu  xildagi  terminlar  iqtisodiyotdan 

uzoqroq biror kasb egasining nutqida ishlatilmaydi. Shu bilan birga, iqtisodiyot 

sohasining  qator  terminlari  ham  borki,  ular  muayyan  til  egalarining  deyarli 

barchasi  nutqida  bab-baravar  ishlatiladi.  Bozor,  mol,  savdo,  savdo-sotiq,  pul, 

xaridor, bozorchi, olib-sotar, chayqovchi kabilar shular jumlasidandir

62

.         

Iqtisodiyot  terminologiyasining  yuzaga  kelish  va  taraqqiyot  bosqichlarini, 

uning  o‘ziga  xos  xususiyatlarining  tahlili  shuni  ko‘rsatadiki,  o‘zbek  tilida 

iqtisodiy terminlar quyidagi tarzda shakllanmoqda: 

1.  O‘zbek  tilida  iqtisodga  oid  tushunchalarni  aniq  ifodalovchi  qator 

leksemalar qadim-qadimdan qo‘llab kelinmoqda. O‘zbek adabiy tili boyligining 

bir qismi o‘laroq, bunday so‘zlar keyinroq, konkret terminologik tizim vujudga 

kela  boshlashi  bilan  iqtisod  fanining  maxsus  tushunchalarini  ifodalash  uchun 

jalb  qilina  boshladi:  haq,  bitim,  pay,  garov,  dallol,  pul,  so‘m,  sug‘urta,  savdo, 

omonat, g‘amlama va boshqalar. 

2.  Iqtisodiyot  bilan  aloqasi  bo‘lmagan,  boshqa-boshqa  sohalarda 

qo‘llanadigan  terminlar  ham  maxsuslashtirilayapti,  ya’ni  iqtisodiy  terminlar 

                                                           

62