Saitxodjayev

Ratsionalistik oqimning asoschisi fransuz mutafakkiri Rene Dekart. Uning ta’limoticha, bilishning birdan bir ilmiy metodi – ratsionalizmga asoslangan deduktiv metoddir. «Metod to‘g‘risida mulohazalar» asarida bilish usulini quyidagi qoidalarga asoslanishi zarurligini ko‘rsatadi:

1. 
   haqiqat deb faqat aql nuqtai nazaridan aniq, ravshan va shubhasiz bo‘lgan nazariy xulosalarni qabul qilish mumkin;
   
2. 
   har bir murakkab muammo yoki vazifani uning tarkibiy qismi bo‘lgan ayrim muammo yoki vazifalarga bo‘lish lozim;
   
3. 
   metodik ravishda ma’lum va isbot qilinmaydigan noma’lumga va isbot qilinmaganga o‘tib borish lozim;
   
4. 
   tadqiqotning mantiqiy halqalaridan birortasi ham tushib qolmasligi lozim.
   

Demak bilishning birdan bir manbai va bilishimizning haqiqatlilik o‘lchovi ham tafakkurdir.

Dekart falsafasi dualistik falsafa. Olamning asosida bir-biridan mustaqil ikki substansiya yotadi. Birinchisi – «fikrlovchi substansiya» (xudo), ikkinchisi – moddiy substansiyadir.

«Men fikrlayman – demak: mavjudman» degan mazkur tezisni ilgari surdi.

Uning ta’limotini Tomas Gobbs takomillashtirgan va rivojlantirgan. U moddiylikni asosiy substansiya deb hisoblagan, materiyaning abadiyligi, harakatning esa mexanik tarzda amalga oshishining tarafdori bo‘lgan olimdir. U matematik sifatida borliqning namoyon bo‘lishini geometriya fani nuqtai nazaridan tushuntirgan. Bilish nazariyasida Gobbs ko‘proq empirik jihatlarga o‘z e’tiborini qaratgan, sezgilarning bilimlar hosil qilish jarayonidagi ahamiyatini tahlil qilgan.

Ingliz falsafasida Jon Lokk qarashlari alohida o‘rin tutadi. U tajribani bilishning asosiy manbai, deb hisoblaydi. Bunda ichki va tashqi tajriba ajratib ko‘rsatiladi. Uning fikricha, bilish tabiat va inson o‘rtasidagi munosabatlardan iborat bo‘lib, haqiqatlar esa kishilarning bu jarayonda hosil qilgan tushunchalari, g‘oyalari va xulosalarining olamga mos kelishidan iboratdir.