Сафарова Дилбар Джамаловна биология фанлари номзоди, доцент

Қизилўнгач

Қизилўнгач ҳалқумнинг давоми бўлиб юқори чегараси 6 бўйин умуртқасига тўғри келади, пастки чегараси эса 11 кўкрак умуртқа рўпарасида жойлашади.

Қизилўнгач 4 ва 7 кўкрак умуртқалари олдида чап бронх билан кесишиб, унинг орқасидан ўтади, пастки қисмида бу муносабат ўзгаради. Қизилўнгач кўкрак қафасидан ўтади, диафрагма орқали қорин бўшлиғида меъдага очилади. Шу сабабли, қизилўнгач 3 қисмга: бўйин, кўкрак ва қорин қисмига бўлинади. Қизилўнгач давомида учта торайиши ҳам фарқланади.

Қизилўнгач девори шиллиқ парда, шиллиқ ости қатлами, мускул парда ва адвентиция пардаларидан иборат.

Пардаларнинг таркибий кисмлари:

кўп қаватли ясси эпителий

1. Шиллиқ парда хусусий қават, мускул қават

МЕЪДА

Меъда эмбрион ҳаётининг тўртинчи ҳафтасида пайдо бўлади, иккинчи ойига бориб меъданинг асосий бўлимлари шаклланади. Меъда деворини ташкил этувчи пардалар турли эмбрионал варақлардан ривожланади: шиллиқ пардаси – энтодермадан, мускул пардаси эса – мезодермадан ривожланади.

Меъда организмда бир қанча функцияларни бажаради. Ютилган овқат меъдада тўпланади, майдаланади, ҳаракат-ланади, сўрилади. Меъда девори орқали қанд моддалар, спирт, сув ва тузлар сўрилади, бундан ташқари экскретор, секретор ва эндокрин функцияларни ҳам ўтайди. Меъдада антианемик фактор ишлаб чиқарилади. Бу махсус модда бўлиб, овқат таркибидаги В12 витаминини ўзлаштиришга ёрдам беради. Меъдани асосий функцияси – бу меъда ширасини ишлаб чиқариш. Меъда шираси таркибида пепсин, химозин, липаза каби ферментлар, шунингдек хлорид кислота ва шиллиқ моддалар тафовут этилади.

Меъда қорин бўшлиғининг юқори қисмида, чап қовур-ға соҳасида, диафрагманинг чап гумбази тагида жойлашади. Катта одамларда меъда ҳажми еган овқатига ва ичган суюқлик миқдорига қараб ўзгарувчанг бўлади ва 1,5-4 литрни ташкил этади. Меъданинг олдинги ва орқа деворлари тафовут этилади. Бу икки девори юқори ва пастки томонга бир-бири билан қўшилиб, катта ва кичик эгрик-ларни ҳосил қилади.

Меъда қуйидаги қисмлардан тузилган:

1. 
   меъданинг кириш қисми ёки кардиал қисм – қизилўнгачни меъда билан қўшилган жойи. Кардиал тешик X-XI кўкрак умуртқалари рўпарасида, чиқиш тешиги – XII кўкрак – I бел умуртқаси рўпарасида жойлашган. Меъда туби – диафрагманинг чап гумбазига ёндошиб, меъданинг энг юқори қисмидир.
   
2. 
   меъда танаси – меъда тубидан, то чиқиш қисмигача бўлган оралиқни эгаллайди.
   
3. 
   пастки чиқиш қисми ёки пилорик қисм – бу қисм орқали меъда ўн икки бармоқли ичак билан туташади. Меъда девори шиллиқ парда, шиллиқ ости қават, мускул парда ва сероз (5-расм).
   

56. 
    Меъда девори 4 пардалардан – шиллиқ парда, шиллиқ ости парда, мускул парда ва сероз пардалардан иборат.
    
57. 
    
58. 
    
    
59. 
    
60. 
    5-расм. Меъданинг ички юзаси (узунасига йўналган кесма).
    
61. 
    1 – қизилўнгач, 2 – меъда туби, 3 – меъданинг катта қийшиқлиги, 4 – чиқиш ёки пилорик қисми, 5 – чиқиш қисмининг тешиги, 6 – чиқиш қисмининг сфинктери, шиллиқ парданинг ўрмалари, 8 – кичик қийшиқлик, 9 – меъданинг танаси.
    
62. 
    
63.